Page 7 - Open2U - October - 2021

Θέµατα 07

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021

Ελληνικήγλώσσα:

Ησυµβολήτηςστονπολιτισµό

α ξεκινήσω µε µία πάγια γλωσσολογική
και πολιτισµική θέση µου σε σχέση µε
Θτον πολιτισµό µας που θέτω υπό την
κρίση σας. Υποστηρίζω ότι:
Αν οι Έλληνες δεν είχαν γνωρίσει πολύ νω-
ρίς την γραφή και δεν είχαν αναπτύξει εγ-
καίρως σε πρώιµο στάδιο ένα πολύ λει-
τουργικό και εύκολο στην εκµάθηση και χρή-
ση του αλφάβητο, το ελληνικό αλφάβητο, εί-
ναι βέβαιο ότι ο ελληνικός πολιτισµός, ο
οποίος αποτελεί την βάση τού ευρωπαOκού
και γενικότερα τού δυτικού πολιτισµού, όχι
µόνο θα ήταν κατά πολύ άγνωστος (όπως
και άλλοι µεγάλοι πολιτισµοί που δεν γνώ-
ρισαν γραφή) αλλά κυρίως δεν θα είχε την
εξέλιξη που τον ξεχωρίζει ούτε και την επί-
δραση, εσωτερική και εξωτερική, που άσκη- Του Γεωργίου Μπαµπινιώτη
σε διαχρονικά εντός και εκτός Ελλάδος. Οµότιµουκαθηγητή Γλωσσολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών
Και µία δεύτερη θέση µου, άµεσα συνδεο-
µένη µε τον ελληνικό πολιτισµό, που την φέρ-
νω πάντοτε στο προσκήνιο: Ε Ελ λλ λη ην νι ικ κό ός ς, , έ έν να ας ς π πο ολ λιιτ τιισ σµ µό ός ς τ το ού ύ γ γρ ρα απ πτ το ού ύ λ λό όγ γο ου υ
Ο ελληνικός πολιτισµός υπήρξε κατ’ εξοχήν
«πολιτισµός τού γραπτού λόγου», κάτι που
ούτε το έχουµε συνειδητοποιήσει ούτε εί-
ναι καθόλου αυτονόητο. Α Αλ λλ λα αγ γή ή τ τή ής ς γ γρ ρα αφ φή ής ς Η Η ο οι ικ κο ου υµ µε εν νι ικ κή ή
Είναι πολιτισµός δηλαδή που δεν νοείται έξω
από τα κείµενά του, έξω από την έκφραση, δ δι ιά άσ στ τα ασ ση η τ τή ής ς
την µετάδοση και την διάδοση των πνευµα- ε ελ λλ λη ην νι ικ κή ής ς γ γλ λώ ώσ σσ σα ας ς
τικών κατακτήσεων και προβληµατισµών Μίλησα για την γραφή και το αλφάβητο, την προ- δηµοσιοποίησης των νόµων, των αποφάσεων,
των Ελλήνων σε όλα τα πεδία. Αλλά τα κεί- Pπόθεση τού γραπτού µας πολιτισµού. Οι Έλ- των ψηφισµάτων, των συµφωνιών κ.λπ. Χωρίς Στην Ελλάδα δεν έχουµε εκτιµήσει
µενα δεν υπάρχουν χωρίς την γνώση και την ληνες τόλµησαν και υποκατέστησαν ένα ατε- την χρήση τού ελληνικού αλφαβήτου, συνδυα- ακόµη στην πραγµατική του διάσταση
χρήση τής γραφής, και µάλιστα σε ευρεία κλί- λές και δύσχρηστο σύστηµα γραφής που ήδη σµένη µε µεγάλη ευκολία στην χρήση του, ο πο- το γεγονός τής οικουµενικής παρου-
µακα ως προς τους χρήστες (όχι προνόµιο διέθεταν από τον 15ο αιώνα π.Χ. (την συλλα- λιτισµός των Ελλήνων ούτε θα καταγραφόταν, σίας, τού κύρους και τής αίγλης που χαί-
των ολίγων), σε πρώιµο χρόνο (τον χρόνο βογραφική Γραµµική γραφή Β), για να υιοθε- ούτε θα αναπτυσσόταν, ούτε θα γινόταν ευ- ρει η ελληνική γλώσσα ευρύτερα στον
κατά τον οποίο άρχισαν να δηµιουργούνται τήσουν στη θέση του ένα αλφάβητο ξένο στην ρύτερα γνωστός µέσα και έξω από την Ελλά- κόσµο. Το γεγονός λ.χ. ότι σε σύνολο
µεγάλα πνευµατικά έργα) και, προπάντων, προέλευσή του, το λεγόµενο «βορειοσηµιτικό» δα, ούτε θα σωζόταν, ούτε θα διαδιδόταν. Τα 166.000 λέξεων τής Αγγλικής (λεξικό
µέσα από ένα οικονοµικό, λειτουργικό και ή «φοινικικό» αλφάβητο. Αυτό όµως το συµ- ελληνικά κείµενα, γραµµένα όλα µε το ελληνι- WEBSTER) ποσοστό περίπου 30%
αποτελεσµατικό σύστηµα (δηλαδή απλό, φωνογραφικό αλφάβητο δεν το υιοθέτησαν ως κό αλφάβητο, απετέλεσαν µια πολύτιµη πολι- (50.000 λέξεις) είναι ελληνικής προ-
πρακτικό και εύχρηστο αλφάβητο εικοσι- είχε· δεν το υιοθέτησαν «παθητικά», γιατί δεν τισµική παρακαταθήκη των Ελλήνων, που εξα- ελεύσεως λέξεις αποκαλύπτει εµ-
τεσσάρων µόνο γραµµάτων). Το γεγονός ότι θα εξυπηρετούσε την ελληνική γλώσσα· το επε- πλώθηκε µε τον Αλέξανδρο, που πέρασε πράκτως το µέγεθος τής γλωσσικής και
χρησιµοποιήθηκαν πέντε γραφές στον ελ- ξεργάστηκαν εις βάθος και άλλαξαν άρδην την στους Ρωµαίους, που αναδείχθηκε στην Ανα- πνευµατικής παρουσίας που έχει κα-
λαδικό χώρο πριν ακόµη από το ελληνικό αλ- υφή του, προσαρµόζοντάς το σταδιακά πλήρως γέννηση και που αξιοποιήθηκε στην επιστηµο- τακτήσει η ελληνική γλώσσα, δηλαδή η
φάβητο (ιερογλυφική, γραµµική Α, γραµµική στην δοµή τής ελληνικής γλώσσας και επινο- νική έκρηξη τού ∆ιαφωτισµού, δίνοντας χιλιά- ελληνική σκέψη, δηλαδή ο ελληνικός
Β, Κυπροµινωική, Κυπριακό συλλαβάριο) ώντας το πρώτο πραγµατικό αλφάβητο στον κό- δες ελληνικούς επιστηµονικούς όρους, λέξεις πολιτισµός.
δείχνει την αγωνία των Ελλήνων να εκφρα- σµο. Το κίνητρο που οδήγησε στην αλλαγή γρα- και ονοµασίες, πράγµα που συµβαίνει ακόµη και Τέλος, δεν είναι µόνον η οικουµενικό-
στούν γραπτώς. φής ήταν η άµεση ανάγκη καταγραφής τού πλού- σήµερα. Άλλωστε στην ίδια γλώσσα, την Ελ- τητά της που κατέστησε την Eλληνική
σιου προφορικού λόγου των Ελλήνων στην φι- ληνική, και µε το ίδιο αλφάβητο, το ελληνικό, γνώ-
λοσοφία, στην ποίηση, στην ιστορία, στο θέα- ρισε ο κόσµος τα Ευαγγέλια, την Θεία Λει- µια ξεχωριστή γλώσσα. Eίναι και το γε-
τρο, στην επιστήµη, στην εκπαίδευση και ακό- τουργία, την Κυριακή προσευχή (το "Πάτερ γονός ότι στην γλώσσα αυτή έχουµε συ-
µη περισσότερο ήταν η πιεστική ανάγκη τού ηµών"), το Σύµβολο τής Πίστεως, την εκκλη- νεχή προφορική παράδοση τουλάχιστον
πολιτικού συστήµατος και τής δηµόσιας διοί- σιαστική µας υµνογραφία και την πατερική πα- 4.000 χρόνων και συνεχή γραπτή πα-
κησης στην άµεση δηµοκρατία για την εξεύρεση ράδοση, πάνω στα οποία θεµελιώθηκε και δια- ράδοση 3.500 ετών.
ενός λειτουργικού συστήµατος καταγραφής και δόθηκε η χριστιανική µας θρησκεία. Η Eλληνική αποτελεί µοναδικό παρά-
δειγµα γλώσσας µε αδιάσπαστη ιστο-
ρική συνέχεια και µε τέτοια δοµική και
Γ Γρ ρα αµ µµ µα ατ τι ικ κή ή - - γ γλ λω ωσ σσ σι ικ κή ή τ τα αξ ξι ιν νό όµ µη ησ ση η τ το ού ύ κ κό όσ σµ µο ου υ λεξιλογική συνοχή, που να επιτρέπει να
µιλάµε για µια ενιαία ελληνική γλώσσα
Οι Έλληνες συνέλαβαν την ιδέα και συνέδεσαν άµεσα την γλώσσα µε την λυσης τής γλώσσας και τής ουσίας τής γραµµατικής ασχολήθηκαν πολύ πιο από την αρχαιότητα έως σήµερα (µε αλ-
γραµµατική· ταξινόµησαν για πρώτη φορά τον κόσµο που µάς περιβάλλει, πριν από τους γραµµατικούς οι Έλληνες φιλόσοφοι: ο Πλάτων, ο Αριστο- λαγές φυσικά σε όλα τα επίπεδά της).
τον κόσµο µας, σε γραµµατικές κατηγορίες, αυτές που µαθαίνουµε στο Σχο- τέλης, οι Στωικοί. Σ’αυτή την παράδοση ανάλυσης τής γλώσσας στηρίχθη- Mε αυτό εννοούµε ότι ο ίδιος λαός, οι
λείο ως «µέρη τού λόγου». Πρόκειται για ένα πολύ σηµαντικό γεγονός στην κε ο κορυφαίος αλεξανδρινός γραµµατικός ∆ιονύσιος, ωστόσο αυτός είναι Έλληνες, στον ίδιο γεωγραφικό χώρο,
ιστορία τού πνεύµατος: Παγκόσµιας σηµασίας επίτευγµα τής ελληνικής σκέ- ο πρώτος από τον οποίο µάς έχει διασωθεί και παραδοθεί µια πλήρης συ- την Eλλάδα, επί 40 ολόκληρους αιώνες
ψης είναι η γλωσσική ταξινόµηση τού κόσµου µας στα λεγόµενα «µέρη τού στηµατική ανάλυση τής δοµής τής ελληνικής γλώσσας σε σχέση µε τον τρό- χωρίς διακοπή µιλάει και γράφει –µε την
λόγου» τής σχολικής γραµµατικής. Αυτό κατορθώθηκε µε ένα πρωτοποριακό πο που η γλώσσα αυτή εκφράζει τον κόσµο µας· και το ακόµη πιο σηµαντι- ίδια γραφή (από τον 8ο π.X. αιώνα) και
έργο 19 µόλις (σηµερινών) σελίδων τού Αλεξανδρινού γραµµατικού ∆ιονυσίου κό είναι ότι αυτή η ανάλυση, ως περιεχόµενο και ως ορολογία, πέρασε στην την ίδια ορθογραφία (από τον 4ο π.X.
τού Θρακός (γράφτηκε περί το 100 π.Χ.). Τίτλος του: «Τέχνη γραµµατική». περιγραφή όλων των ευρωπαOκών γλωσσών και επηρέασε διά τής γλώσ- αιώνα)– την ίδια γλώσσα, την Eλληνι-
Το σηµαντικό για τον πολιτισµό µας γεγονός είναι ότι µε το θέµα τής ανά- σας την σκέψη και τον πολιτισµό τής Ευρώπης. κή.