Page 11 - Open2U - APRIL - 2022

Φάκελος: Τεχνητή Νοηµοσύνη 11

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

Απαιτούµενες

ψηφιακέςικανότητες

ΓιατηναποτελεσµατικήχρήσητωνεφαρµογώνπουενσωµατώνουνΤεχνητήΝοηµοσύνη

διάδοση της Τεχνητής Νοηµοσύνης (Artificial Intelligence - AI) ως συστατικό ψηφιακών γή κοινωνικών στερεοτύπων.
εφαρµογών είναι ραγδαία. Με αντίστοιχο ρυθµό αυξάνει ο κοινωνικός αντίκτυπος
Ηαπό τη διογκούµενη χρήση τέτοιων εφαρµογών. Οι σύγχρονες εφαρµογές Τεχνη- Άλλες φορές, οι αλγόριθµοι µπορεί, εκτός από την πληροφορία προς τους χρήστες, να
τής Νοηµοσύνης (ΤΝ) µπορεί να διατίθενται µέσω του ∆ιαδικτύου ή να είναι ενσωµατω- παρέχουν κρυµµένα πολιτικά ή εµπορικά µηνύµατα, ή να επιβάλλουν µε τεχνητά µέσα συγ-
κεκριµένες απόψεις ή ιδεολογίες (για παράδειγµα, αναπαράγοντας µαζικά µια άποψη (ech-
µένες σε «έξυπνες» φορητές ή φορετές συσκευές (π.χ. τηλέφωνα, έξυπνα ρολόγια, υπο- ochamber) χωρίς να αφήνουν χώρο για επιχειρήµατα που αντιβαίνουν σε αυτή). Σηµει-
λογιστές παλάµης κ.ά.), ώστε να εκµεταλλεύονται την τεράστια εµβέλεια του ∆ιαδικτύου
των Αντικειµένων (Internet of Things – IoT). ώστε και τον όρο “deep-fakes”: αναφέρεται σε εικόνες, βίντεο ή καταγραφές που έχουν
παραχθεί από ΤΝ χωρίς να έχουν ποτέ συµβεί!
Η χρήση των εφαρµογών ΤΝ απαιτεί ψηφιακές γνώσεις και ικανότητες, η έλλειψη των οποί- Είναι διαδεδοµένη η χρήση ΤΝ για την αναγνώριση φωνητικών εντολών ή τη διεξαγωγή
ων µπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύµητα αποτελέσµατα ή ακόµη και στον κοινωνικό απο-
κλεισµό. Αναπόφευκτα τίθεται το ερώτηµα εάν οι πολίτες διαθέτουν τις απαραίτητες δε- συνοµιλίας µε πράκτορες (conversation alagents), όπως είναι οι Siri, Alexa, Cortana, Go-
ogle Assistant κ.ά. Για καλύτερη απόδοση του συστήµατος, η εντολή πρέπει να είναι σα-
ξιότητες χρήσης των ψηφιακών εφαρµογών ΤΝ, ώστε να είναι σε θέση να µεγιστοποι-
ήσουν το όφελος µειώνοντας ταυτόχρονα τους κινδύνους. φής και ο λόγος εκφοράς καθαρός. Βέβαια, πρέπει να είµαστε σε θέση να διαπιστώσουµε
πότε επικοινωνούµε µε άνθρωπο και πότε µε ψηφιακό πράκτορα. Πρέπει όµως να γνω-
Για να απαντήσει στο ερώτηµα αυτό, το Κοινό Κέντρο Ερευνών (Joint Research Center – ρίζουµε ότι η φωνητική αλληλεπίδραση (για παράδειγµα, το να δίνουµε φωνητικές εντο-
JRC) της Ευρωπα_κής Επιτροπής ανακοίνωσε πρόσφατα την έκδοση 2.2 του Dig Comp λές µέσω κινητού τηλεφώνου σε µια ροµποτική ηλεκτρική σκούπα) συνιστά προσωπικά Άρθρο του Αχιλλέα Καµέα,
(The Digital Competence Frame Work for Citizens), όπου συµπεριλαµβάνονται δηλώσεις δεδοµένα και εµπεριέχει κινδύνους παραβίασης της ιδιωτικότητας, καθώς η εφαρµογή καθηγητή
οι οποίες περιγράφουν τις ψηφιακές ικανότητες που πρέπει να διαθέτουν οι πολίτες ώστε ΤΝ δύναται να συλλέξει να διαµοιραστεί µε τρίτους τα δεδοµένα αυτά (για παράδειγµα, στη Σχολή Θετικών Επιστηµών
να είναι σε θέση να αντιµετωπίσουν επιτυχώς την αλληλεπίδραση µε εφαρµογές ΤΝ, αλλά ποια έπιπλα έχουµε στο σπίτι µας). Τεχνολογίας του ΕΑΠ και µέλος
και λοιπά σχετιζόµενα ζητήµατα, όπως είναι η παραπληροφόρηση µέσω κοινωνικών δι- Επιπλέον, καλό είναι να γνωρίζουµε πώς να ρυθµίζουµε τη λειτουργία της ΤΝ (για πα- ∆.Σ. ALL DIGITAL aisbl
κτύων, η χρήση προσωπικών δεδοµένων από εφαρµογές ∆ιαδικτύου, οι τεχνολογίες ΙοΤ ράδειγµα, ώστε να µην επιτρέπουµε στο κινητό τηλέφωνο να καταγράφει διαρκώς τη θέση
κ.ά. Στο κείµενο που ακολουθεί συνοψίζονται αυτές οι νέες αλλά αναγκαίες ικανότητες. µας), η οποία κάποιες φορές µπορεί να έχει σηµαντικές περιβαλλοντικές ή κοινωνικές
Αρχικά, πρέπει να κατανοήσουµε ότι η ΤΝ αποτελεί επίτευγµα της ανθρώπινης διανόη- επιπτώσεις (π.χ. εξαιτίας των πόρων που απαιτεί η υλοποίηση των αλγορίθµων ΤΝ ή της
σης και είναι αποτέλεσµα ανθρώπινων αποφάσεων (για παράδειγµα, αναφορικά µε τους παραβίασης της ιδιωτικότητας των εργαζόµενων).
αλγόριθµους ή τα δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν για να τους εκπαιδεύσουν). Επειδή Σηµειώστε ότι συνήθως είναι αδύνατο να ιχνηλατήσουµε τον τρόπο µε την οποίο οι αλ-
η ΤΝ είναι ένα πεδίο που διαρκώς εξελίσσεται, η επίδρασή της στην ανθρώπινη ζωή και γόριθµοι ΤΝ καταλήγουν στις διάφορες προτάσεις ή προβλέψεις (black-box decision ma-
δραστηριότητα δεν είναι ακόµη σαφής, ενώ οι εφαρµογές ΤΝ που είναι σήµερα διαθέ- king).
σιµες φέρουν ακόµη πολλούς περιορισµούς (για παράδειγµα, η αναγνώριση φωνής εφαρ-
µόζεται µόνο για τις δηµοφιλείς γλώσσες, η µετάφραση κειµένων δεν είναι ακριβής κ.λπ.). Εν κατακλείδι, η ΤΝ από µόνη της δεν είναι καλή ή κακή. Το εάν τα αποτελέσµατα µιας
Παρόλα αυτά, η ΤΝ δεν µπορεί να υφίσταται ανεξάρτητα από τους ανθρώπους. Συνεπώς, εφαρµογής ΤΝ είναι καλά ή κακά για την κοινωνία εξαρτάται από τον σχεδιασµό, τον τρό-
πρέπει αφενός να ενηµερωνόµαστε διαρκώς για τις εξελίξεις, ώστε να είµαστε σε θέση πο και τον σκοπό µε τον οποίο χρησιµοποιείται η εφαρµογή.
να διαχωρίσουµε τις πραγµατικές δυνατότητες της ΤΝ από την Γενική ΤΝ, η οποία απαν- Η ΤΝ µπορεί να παραγάγει σηµαντικά οφέλη σε πολλές πτυχές της καθηµερινότητας (π.χ.
τάται στην επιστηµονική φαντασία και, αφετέρου, να συνεισφέρουµε, κατά το δυνατό, στη φροντίδα υγείας, γεωργία, κλίµα κ.ά.). Όµως είναι αµφιλεγόµενη η απευθείας αλληλε-
δηµιουργία νέων εφαρµογών και υπηρεσιών ΤΝ, οι οποίες θα εξυπηρετούν ανάγκες της πίδραση ανθρώπων µε εφαρµογές ΤΝ, η οποία στη συνέχεια λαµβάνει αποφάσεις που
κοινωνίας. Ακόµη, πρέπει να είµαστε θετικοί/ες στη λήψη βοήθειας και συστάσεων από επιδρούν στη ζωή τους (π.χ. αυτοµατοποιηµένη επεξεργασία βιογραφικών). Ως ενεργοί
καλά εκπαιδευµένες εφαρµογές ΤΝ, ώστε εµείς τελικά να λαµβάνουµε ορθές αποφά- πολίτες, πρέπει να είµαστε έτοιµοι/ες να αναλογιστούµε κάθε φορά τα ερωτήµατα ηθι-
σεις. κής φύσης που προκαλεί η χρήση ΤΝ.

Όµως περισσότερο σηµαντικό και χρήσιµο είναι να αναπτύξουµε την ικανότητα να εν- Πηγή: Vuorikari, R., Kluzer, S. and Punie, Y., Dig Comp 2.2: The Digital Competence Fra-
τοπίζουµε τις εφαρµογές που ενσωµατώνουν ΤΝ (για παράδειγµα, εφαρµογές που προ- mework for Citizens, EUR 31006 EN, Publications Office of the European Union, Luxembo-
τείνουν προ_όντα, που επεξεργάζονται εικόνες και φωτογραφίες, που αναγνωρίζουν οµι- urg, 2022, ISBN 978-92-76-48882-8,
λία κ.λπ.) και να τις χρησιµοποιούµε σωστά και επωφελώς, αποφεύγοντας ταυτόχρονα doi:10.2760/115376, JRC128415.
τυχόν κινδύνους. Είναι χρήσιµη η σωστή ανατροφοδότηση (για παράδειγµα, µέσω της αξιο-
λόγησης) µιας εφαρµογής ΤΝ, ώστε οι συστάσεις της να προσεγγίζουν διαρκώς τις πραγ-
µατικές µας ανάγκες, ιδιαίτερα σε µη κρίσιµα ζητήµατα, όπως η επιλογή ταινιών.
Οι εφαρµογές που ενσωµατώνουν ΤΝ (κυρίως οι µηχανές αναζήτησης, τα µέσα κοινω-
νικής δικτύωσης και οι πλατφόρµες διάθεσης ψηφιακού περιεχοµένου, όπως είναι οι ται-
νίες) συλλέγουν διαφορετικά δεδοµένα (π.χ. προσωπικά δεδοµένα, δεδοµένα συµπερι-
φοράς και χρήσης, δεδοµένα ενεργειών και περιβάλλοντος), πολλές φορές χωρίς να µας
ενηµερώσουν.
Τα δεδοµένα αυτά στη συνέχεια χρησιµοποιούνται για να δηµιουργηθεί ένα ψηφια-
κό προφίλ µας, µε βάση το οποίο η ΤΝ µπορεί να προβλέψει την επόµενη ανάγ-
κη ή δραστηριότητά µας και να µας παρέχει «προσωποποιηµένες» υπηρε-
σίες (για παράδειγµα, να προτείνει µέρη, προ_όντα, υπηρεσίες, ψηφια-
κό περιεχόµενο, διαφηµίσεις κ.λπ.)
Ακόµη και οι αισθητήρες που ενσωµατώνει το κινητό µας τηλέφωνο
(κάµερα, θέση / κίνηση κ.ά.) παράγουν µεγάλο όγκο δεδοµένων, τα
οποία χρησιµοποιούνται για να εκπαιδεύσουν αλγορίθµους ΤΝ.
Στην πραγµατικότητα, οποιαδήποτε ψηφιακή πληροφορία µοιραζόµα-
στε στο ∆ιαδίκτυο µπορεί να χρησιµοποιηθεί για παρόµοιους σκοπούς
(για παράδειγµα, µετά από εκπαίδευση, ένας αλγόριθµος ΤΝ µπορεί να
βοηθά µια εφαρµογή στο να ανιχνεύει σιωπηρά συγκεκριµένα πρόσωπα
σε φωτογραφίες). Εµείς, λοιπόν, πρέπει να είµαστε σε θέση να εντοπί-
σουµε τις θετικές και αρνητικές συνέπειες της συλλογής και επεξεργα-
σίας από εφαρµογές ΤΝ των δεδοµένων που µας αφορούν (για παράδειγ-
µα, όταν χρησιµοποιούµε εφαρµογές αναγνώρισης προσώπου ή µηχανές ανα-
ζήτησης).
Καλό είναι να θυµόµαστε ότι η επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων υπόκει-
ται σε εθνικούς κανονισµούς, όπως είναι ο GDPR.
Επιπλέον, ως πολίτες της Ε.Ε., έχουµε το δικαίωµα να απορρίψουµε οποιαδήποτε
απόφαση έχει ληφθεί από σύστηµα που ενσωµατώνει ΤΝ και να ζητήσουµε την πα-
ρέµβαση ανθρώπων (για παράδειγµα, κατά την επεξεργασία αιτήµατος χορήγησης
πίστωσης).
Τα δεδοµένα που χρησιµοποιούνται για την εκπαίδευση των αλγορίθµων ΤΝ πολλές
φορές περιέχουν προκαταλήψεις, οι οποίες θα ενισχυθούν κατά την εφαρµογή της ΤΝ
(για παράδειγµα, άνδρας οδηγός ή γυναίκα νοσοκόµα), οδηγώντας στην αναπαραγω-