Page 18 - Open2U - NOVEMBER-DECEMBER- 2022-2

18 Εκδοτικός Οίκος ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022

Μια επανάσταση του 1821

που δεν πέτυχε…

Από τις εκδόσεις του ΕΑΠ κυκλοφορεί το βιβλίο των ∆ηµήτρη Παπασταµατίου και Φωκίωνα Κοτζαγεώργη

α τελευταία χρόνια άρχισαν για
πρώτη φορά να αξιοποιούνται οθω- Οι συγγραφείς
Τµανικές πηγές για την Επανάσταση
του 1821, από Έλληνες ιστορικούς.
Ειδικότερα το βιβλίο των ∆ηµήτρη Πα-
πασταµατίου και Φωκίωνα Κοτζαγε-
ώργη «Στις παρυφές της Επανάστασης»
που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του
ΕΑΠ, αξιοποιεί, σε µεγαλύτερο εύρος και
µε νέα ερευνητικά ερωτήµατα το εν µέ-
ρει γνωστό αρχείο του ιεροδικείου Θεσ-
σαλονίκης.
Ένα περιφερειακό οθωµανικό αρχείο
στο οποίο αναζητούνται οι τρόποι µε
τους οποίους αντανακλάται το γεγονός
της Επανάστασης σε µια περιοχή όπου ∆ηµήτρης Παπασταµα-
έγινε µεν εξέγερση -το κίνηµα του Εµ- Οτίου είναι επίκουρος κα-
µανουήλ Παππά στη Χαλκιδική- αλλά θηγητής Νεότερης Ελληνι-
αυτή κινήθηκε αρκετά µακριά από το κής Ιστορίας στο Τµήµα
επίκεντρο των γεγονότων και µε λιγό- Ιστορίας και Αρχαιολογίας
τερες προϋποθέσεις επιτυχίας. του ΑΠΘ. Απέκτησε τον τίτλο
Στα αντικείµενα της µελέτης αυτής συµ- τού διδάκτορα Ιστορίας από
περιλαµβάνεται άλλωστε η σχέση του το Τµήµα το 2009, στο οποίο
µακεδονικού χώρου µε τον επαναστα- υπηρετεί ως µέλος ∆ΕΠ από
τηµένο νότο, υπό το φως του γεγονότος το 2010 έως σήµερα. Τα
ότι η Θεσσαλονίκη ήταν στρατιωτικό ερευνητικά ενδιαφέροντά
κέντρο του οθωµανικού στρατού. Ταυ- του είναι η οικονοµική και
τόχρονα εξετάζει τις συνέπειες της επα- κοινωνική ιστορία του ελλα-
νάστασης και τα µέτρα που πήραν οι δικού χώρου κατά την πε-
Οθωµανοί κατά των χριστιανών στην ρίοδο της οθωµανικής πολι-
περιοχή της Θεσσαλονίκης, έτσι όπως τικής κυριαρχίας, η ιστορία
αυτά αναδεικνύονται από το αρχείο του της οθωµανικής Θεσσαλονί-
ιεροδικείου: ποινικά µέτρα, δηµεύσεις κης και η Ελληνική Επανά-
περιουσιών και όπλων αλλά και πολιτι- σταση.
κές αποκατάστασης της κανονικότητας.
Βασικοί χώροι εκδήλωσης της επανά-
στασης είναι η Πελοπόννησος, η Στε-
ρεά Ελλάδα και οι Κυκλάδες, ο νότος δη-
λαδή, εντούτοις ο Αγώνας εκδηλώθηκε,
έστω και χωρίς να ευοδοθεί, και σε άλλα
µέρη µε ελληνόφωνη παρουσία, στη
Σάµο, την Ήπειρο, την Κρήτη και βέ-
βαια στη Μακεδονία: πλην του κινήµα-
τος στη Χαλκιδική, εξέγερση έγινε και Εικόνα του εξωφύλλου: Edward Lear (1812-1888), Θεσσαλονίκη. Άποψη της Αψίδας του Γαλερίου, 1848
στη Νάουσα ενώ πραγµατοποιήθηκαν (Houghton Library, Harvard University).
στρατιωτικές κινητοποιήσεις και από
τους αρµατολούς του Ολύµπου. Μία από κληρονόµους του αποθανόντα επιδει- ιεροδικείου, κυρίως των κατάστιχων
τις πρωτοτυπίες του έργου είναι ότι οι µε- κνυόταν ανάλογα µε την περίσταση, τις διαχείρισης των δηµευµένων περιου-
λετητές αξιοποιούν έγγραφα τα οποία δεν πολιτικές διασυνδέσεις τους, τη δυνα- σιακών στοιχείων, µας επιτρέπει να ορί- Φωκίων Κοτζαγεώργης
είχαν θεωρηθεί σηµαντικά από τους τότητα αποτελεσµατικής πρόσβασής σουµε µε ακρίβεια τον αριθµό και τα Οείναι αναπληρωτής κα-
ιστορικούς µελετητές µέχρι τώρα. τους στα κέντρα εξουσίας, τις τοπικές ονόµατα των εκτελεσθέντων, όπως και θηγητής Οθωµανικής Ιστο-
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ισορροπίες κοινωνικής επιρροής και το µέγεθος και την τύχη των περιου- ρίας στο Τµήµα Ιστορίας-
φυσικά την επιδεικνυόµενη νοµιµο-
σιών τους. Ο επίσκοπος Κίτρους Με-
Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, στο
Η Η π πο οι ιν νι ικ κή ή π πο ολ λι ιτ τι ικ κή ή φροσύνη τους. λέτιος, τοποτηρητής του µητροπολίτη οποίο υπηρετεί ως µέλος
Η ποινική πολιτική της αυτοκρατορίας, Η συγκεκριµένη ατζέντα ποινικής επι- Θεσσαλονίκης, ο Χρήστος Μπαλάνος ∆ΕΠ από το 2002. Τα ερευ-
τυπικά, περιλάµβανε εκτελέσεις ή εξο- βολής εφαρµόστηκε στο ακέραιο στη και ο Χρήστος Μενεξές ήταν οι πλέον νητικά ενδιαφέροντά του κι-
ρία των πρωταγωνιστών πρωτοβουλιών Θεσσαλονίκη, τόσο κατά τη διάρκεια επιφανείς πρόκριτοι οι οποίοι έχασαν νούνται γύρω από την ιστο-
εκτροπής από την έννοµη τάξη και πα- όσο και µετά την καταστολή της επα- τη ζωή τους το καλοκαίρι του 1821, θύ- ρία του ελληνικού χώρου
ράλληλες, ολικές ή µερικές, δηµεύσεις νάστασης. Εντούτοις, οι ειδικές λεπτο- µατα της συγκυρίας. ∆ίπλα σε αυτούς, κατά την οθωµανική πε-
των περιουσιών τους υπέρ του αυτο- µέρειες είναι σχετικά άγνωστες, ενώ η θανατώθηκαν οι άγνωστοι σε εµάς µπα- ρίοδο (15ος-αρχές 19ου αι.),
κρατορικού θησαυροφυλακίου. Η δή- εικόνα διαστρεβλώνεται περισσότερο κάλης Αναγνώστης, γουναράς Αναστά- µε ιδιαίτερη έµφαση στην
µευση πρακτικά σήµαινε ότι τα κινητά από τις υπερβολές και τις ανακρίβειες σης, αρωµατοποιοί (aktar) Κωνσταντής κοινωνική και οικονοµική
περιουσιακά στοιχεία εκποιούνταν στην της ροµαντικής εθνικής ιστοριογραφίας. και Νάκος και ο παπουτσής Νάνος. Σε ιστορία. Επίσης, η ιστορία
τοπική αγορά και τα έσοδα του πλει- Στο κεφάλαιο αυτό θα επιχειρήσουµε αυτούς µπορούν να προστεθούν ο αρ- πόλεων και η δηµογραφική
στηριασµού εισπράττονταν από τους µια κριτική αποτίµηση της τεκµηρίω- χιγουναράς (kόrkηόbaşı) Αναστάσης ιστορία, τα µοναστήρια ως
κρατικούς λειτουργούς για να µετα- σης της ποινικής πολιτικής της επαρ- και ο αρχιµπακάλης (bakkalbaşı) Θά- κοινωνικο-οικονοµικές ον-
φερθούν στο αυτοκρατορικό κέντρο. χιακής διοίκησης και θα προσπαθή- νου, αν δεν ταυτίζονται µε κάποιους από τότητες και η πρώιµη οθω-
Παράλληλα, η ακίνητη περιουσία πε- σουµε να δοµήσουµε ένα στέρεο σώµα τους προηγούµενους. Σε αυτούς, φυ- µανική ιστορία ανήκουν
ριερχόταν στην υψηλή κυριότητα του πληροφοριών όσον αφορά τα πρόσωπα σικά, πρέπει να προστεθεί η εντυπω- στον κύκλο των ενδιαφε-
δηµοσίου και συνήθως ενοικιαζόταν ή και τις ειδικές λεπτοµέρειες της συγ- σιακή και ιδιαίτερη περίπτωση του Μα- ρόντων του.
εκποιούνταν, αν υπήρχε οικονοµική κυρίας. Αντικείµενο συζήτησης θα είναι νολάκη Κυριακού Τζάνογλου, ο οποίος
ανάγκη, και το ρευστό κατέληγε άµεσα αποκλειστικά οι δηµεύσεις που ακο- φυλακίστηκε και εκτελέστηκε τον Μάρ-
στο κρατικό θησαυροφυλάκιο. Χρέη και λούθησαν τις εκτελέσεις προκρίτων της τιο του 1822.
πιστώσεις προς τον αποθανόντα ει- Θεσσαλονίκης, οι οποίες έλαβαν χώρα Οι περιουσίες όλων των εκτελεσθέν-
σπράττονταν απαρέγκλιτα από τα όρ- πιθανότατα στις 21 Ιουλίου του 1821. Στη των δηµεύτηκαν, όπως και αυτές των
γανα της τοπικής διοίκησης, ενώ –αν- βιβλιογραφία αναφέρονται ποικίλα, συ- προκρίτων ή των εύπορων Θεσσαλονι-
τίστροφα– χρέη του αποθανόντα προς χνά συγκεχυµένα, ονόµατα εκτελε- κιών που απέφυγαν τη σύλληψη ή την
τρίτους αποπληρώνονταν µόνο αν τα σθέντων προκρίτων της πόλης. Ωστόσο, εκτέλεση αναχωρώντας από την πόλη εγ-
διεκδικούσαν οι ενδιαφερόµενοι. Μέ- η προσεκτική, συνδυαστική και κριτική καίρως ή έπειτα από µια περίοδο από-
ριµνα εκ µέρους του κράτους για τους εξέταση των σχετικών εγγράφων του κρυψης.