Page 10 - praktikos-odigos

10 ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΥΛΟ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ ΕΑΠ ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΕΞΙΣΜΟΣ: ΦΥΛΟ, ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 11
τα ή θηλυκότητα) δεν είναι προκαθορισμένη βιολογικά, αλλά μπορεί και κατα- • η χρήση σεξιστικής γλώσσας μπορεί να γίνεται, ακούσια ή εκούσια, από
σκευάζεται από τις γυναίκες και τους άνδρες βάσει της δικής τους αυτοαντίλη- οποιοδήποτε άτομο (άνδρες, γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα)
ψης για το φύλο τους και της δικής τους προβολής και συμπεριφοράς προς την • αποδέκτρια γλωσσικού σεξισμού μπορεί να γίνει οποιαδήποτε ομάδα ατό-
·
κοινωνία (ταυτότητα του κοινωνικού ρόλου του φύλου) (βλ. Talbot, 2010 Turner, μων βάσει του φύλου και του σεξουαλικού τους προσανατολισμού (άνδρες,
2008). Ως εκ τούτου, οι όποιες θεμελιώδεις διαφορές (ή ακόμα και ομοιότητες) γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα), και
παρατηρούνται μεταξύ ατόμων, όπως για παράδειγμα οι διαφορές στη γλωσσι-
κή συμπεριφορά μεταξύ γυναικών και ανδρών (ή οι ομοιότητες μεταξύ ανδρών • η συστηματική χρήση γλωσσικού σεξισμού οδηγεί στην αρνητική ορατότητα
ή μεταξύ γυναικών), που μεταξύ άλλων παρατήρησαν στις έρευνές τους οι Labov ή στη μη ορατότητα από τον λόγο συγκεκριμένων ομάδων ατόμων, γεγονός
(1966a, 1966b), Trudgill (1974, 1975), Lakoff (1973, 1975) και Tannen (1986, που προκαλεί σταδιακά αντίστοιχη απαξίωση και κοινωνική αορατότητα,
ενεργοποιώντας έναν φαύλο κύκλο μεταξύ γλώσσας και κοινωνίας.
1990, 1995), δεν αιτιολογούνται πλέον ως απόρροια του διαφορετικού (ή αντί-
στοιχα του όμοιου) βιολογικού φύλου, αλλά θεωρούνται επίκτητα χαρακτηρι- Η Mills (2008) περιγράφοντας τον γλωσσικό σεξισμό διακρίνει δύο διαφορε-
στικά που κατασκευάστηκαν από το κοινωνικό περικείμενο, διδάχθηκαν και Εκφάνσεις τικές εκφάνσεις του, τον ρητό γλωσσικό σεξισμό και τον υπόρρητο γλωσσικό
αφομοιώθηκαν. Σε αυτό το πλαίσιο, οι παγιωμένες γλωσσικές πρακτικές θεω- γλωσσικού σεξισμό. Εν μέρει, ο ρητός γλωσσικός σεξισμός είχε αποτυπωθεί, ήδη, στις πα-
ρούνται κοινωνικά κατασκευαστές, αναπαράγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις σεξισμού ρατηρήσεις της Lakoff (1973, 1975) ως προς την ασυμμετρία στον τρόπο που
σχέσεις των φύλων στην κοινωνική ιεραρχία και τη διαφοροποίηση τους στην παρουσιάζονται ή αναφέρονται οι γυναίκες στα κείμενα μαζικής κουλτούρας
·
επικράτηση για εξουσία (βλ. Λαμπροπούλου, 2014 Παυλίδου, 2006). Αντίστοιχα, συγκριτικά με τους άνδρες και ως προς τον διαφορετικό τρόπο που αναμένεται
οι πρακτικές γλωσσικού σεξισμού με τους έμφυλους λόγους , διατηρούν και να εκφράζονται οι γυναίκες στον προσωπικό τους λόγο. Ωστόσο, η Mills εξε-
2
αναπαράγουν την κατασκευαστή κοινωνική ανισότητα μεταξύ των φύλων. λίσσει και συγκεκριμενοποιεί την περιγραφή του ρητού γλωσσικού σεξισμού ως
Πώς ορίζεται, όμως, ο γλωσσικός σεξισμός; Οι Bourdieu και Passeron (1996) εκείνου που φέρει γλωσσικά χαρακτηριστικά, καθώς αποτυπώνεται άμεσα στα
Ορισμός περιγράφουν τον γλωσσικό σεξισμό ως τη δυνατότητα που έχει η γλώσσα να γραμματικά, μορφολογικά , λεξιλογικά ή σημασιακά στοιχεία της γλώσσας.
3
Γλωσσικού εκφράζει σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, διατηρώντας και νομι- Συγκεκριμένα, στο επίπεδο της γραμματικής εκφράζεται με τη γενικευτική
σεξισμού μοποιώντας την κυριαρχία των ανδρών έναντι των γυναικών σε μια ήδη ανδρο- χρήση του αρσενικού γραμματικού γένους που θεωρείται κυρίαρχο με αποτέ-
4
κρατούμενη κοινωνία. Παρόλο που αρχικά το φαινόμενο του γλωσσικού σεξισμού λεσμα οι τύποι του θηλυκού γένους των ονομάτων που δηλώνουν πρόσωπο να
συνδέθηκε ευρέως με το γυναικείο φύλο, λόγω κυρίως των παρατηρήσεων της εκλείπουν (ή να θεωρούνται μαρκαρισμένοι) και να αντικαθίστανται από τους
Lakoff (1973, 1975) και του φεμινιστικού κινήματος, οι κατασκευαστικές προ- αρσενικούς τύπους, συμβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο στη μη ορατότητα
σεγγίσεις για το κοινωνικό φύλο έκαναν άμεσα αντιληπτό ότι ο γλωσσικός σε- του γυναικείου φύλου. Η de facto κυριαρχία του αρσενικού γένους αντανακλά-
ξισμός εκφράζει μία αρκετά πιο διευρυμένη και συμπεριληπτική, ως προς τα ται και στο λεξιλογικό επίπεδο, όπου παρατηρείται η απουσία τύπων με μορφο-
φύλα, έννοια που σχετίζεται με την ισότητα των φύλων. Η Vetterling-Braggin λογία θηλυκού γένους σε λήμματα που δηλώνουν πρόσωπο, ενώ κυριαρχούν οι
(1981), για παράδειγμα, ορίζει τον γλωσσικό σεξισμό ως μια γλωσσική πρακτική αντίστοιχοι αρσενικοί τύποι (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα επαγγελματικά
που εφαρμόζει το άτομο κατά την παραγωγή λόγου επισημαίνοντας ως κύριο ουσιαστικά). Αντίστοιχα με όσα παρατηρούνται στα προαναφερθέντα επίπεδα
χαρακτηριστικό του λόγου του το κοινωνικό φύλο (χωρίς αυτό να είναι απαραί- και σε άμεση σχέση με αυτά, η κυρίαρχη παρουσία του ανδρικού φύλου αποτυ-
τητα το ζητούμενο του λόγου του). Γλωσσικός σεξισμός, επομένως, υφίσταται πώνεται και στο επίπεδο της σημασιολογίας, όπου η γυναίκα παρουσιάζεται
όταν κατά την παραγωγή λόγου (γραπτού ή προφορικού) εφαρμόζονται γλωσ- χειραγωγημένη και σε άμεση εξάρτηση από τον άνδρα.
σικές πρακτικές που, είτε αποκλείουν ή μειώνουν κάποια ομάδα ή κάποιες Παράλληλα όμως με τις εκδηλώσεις ρητού γλωσσικού σεξισμού, η Mills (2008),
ομάδες ατόμων με γνώμονα το φύλο τους, είτε αναδεικνύουν ως ανώτερη κάποια όπως προαναφέρθηκε, καταγράφει και την ύπαρξη φαινομένων υπόρρητου γλωσ-
συγκεκριμένη ομάδα ατόμων με κριτήριο και πάλι το φύλο τους έναντι των
υπόλοιπων ομάδων. Κατ’ επέκταση από τον ορισμό του γλωσσικού σεξισμού
γίνεται σαφές ότι:
3. Η μορφολογία αποτελεί τμήμα της γραμματικής ανάλυσης της γλώσσας που μεταξύ
άλλων μελετάει τον σχηματισμό λέξεων (παραγωγική μορφολογία) (βλ. Ράλλη, 2012,
2. Ως λόγος (discourse) περιγράφεται οποιαδήποτε μορφή γλωσσικής χρήσης που λογί- σ. 1) και Holton κ.συν. (2019, σ. 178).
ζεται ως μορφή κοινωνικής πρακτικής, καθώς οι ομιλητές/-τριες κατά την επικοινωνιακή 4. Το γραμματικό γένος αποτελεί μία ιδιαίτερη γραμματική κατηγορία που μπορεί να
διαδικασία αναπαράγουν κοινωνικές σχέσεις εξουσίας και ιδεολογίες ιεραρχίας (Foucault, προσδίδει ποικίλα χαρακτηριστικά στα ονόματα (μορφολογικά, συντακτικά) και μπορεί
1972). Οι έμφυλοι λόγοι είναι λόγοι σχετικοί με το φύλο. να συνδέεται με το βιολογικό φύλο (sex) (Corbett, 1999, σ. 163).