Page 12 - praktikos-odigos

12 ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΥΛΟ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ ΕΑΠ ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΕΞΙΣΜΟΣ: ΦΥΛΟ, ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 13
σικού σεξισμού, ο οποίος εκφράζεται έμμεσα στο επίπεδο της πραγματολογίας 5 ματίζει. Η γλώσσα, δηλαδή, όπως σημειώνει και ο Fairclough (1992), διαθέτει
με τη χρήση χιουμοριστικού λόγου. Μέσω αστεϊσμών αποδίδονται αυθαίρετα τη δυνατότητα να προσδίδει στον λόγο έναν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση
και αβάσιμα σε άτομα συγκεκριμένα χαρακτηρολογικά στοιχεία που δεν βασί- της κοινωνίας. Επομένως, αν οι γλωσσικές πρακτικές αλλάξουν, θα αλλάξει
ζονται στα ατομικά τους χαρακτηριστικά, αλλά σε στερεοτυπικές αντιλήψεις η κοινωνική πραγματικότητα και κατ’ επέκταση ο τρόπος σκέψης των ομιλη-
για το φύλο τους (η αδυναμία άρτιας εκτέλεσης δραστηριοτήτων από γυναίκες, τών/-τριών.
τα χαρακτηριστικά των ανδρών ως καθολικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων, Ωστόσο, η Στάμου (2014, σ. 151) παρατηρεί ότι οι τρόποι με τους οποίους η
κ.ά.). Γλωσσικός γλώσσα, ο λόγος, συντελεί στην κοινωνική διαμόρφωση ιδεολογιών δεν γίνονται
Το έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον σχετικά με την ανάδειξη του γλωσσικού σεξισμός άμεσα αντιληπτοί από τους/τις ομιλητές/-τριες, διότι οι υπάρχουσες ιδεολογίες
Προτάσεις σεξισμού και γενικότερα των έμφυλων διακρίσεων, το οποίο ακολούθησε τις & παρουσιάζουν ως φυσιολογικά τα διάφορα νοήματα του λόγου. Παρόμοια και η
γλωσσικής αρχικές παρατηρήσεις της Lakoff (1973, 1975) για τον γλωσσικό σεξισμό και τις ιδεολογίες Mills (2008), αναφερόμενη στον γλωσσικό σεξισμό, υπογραμμίζει ότι η γλώσσα
αλλαγής: αντίστοιχες προτάσεις της για την αντιμετώπιση του φαινομένου, έθεσαν σε αποτυπώνει συγχρονικά γλωσσικές ιδεολογίες και γλωσσικές πρακτικές παλαιό-
Θεωρητικό πρώτο πλάνο την αναγκαιότητα προτάσεων για μία συμπεριληπτική γλώσσα, τερων γλωσσικών περιόδων που διαμορφώθηκαν και επιβλήθηκαν κατά την
πλαίσιο κυρίως στον γραπτό λόγο, απαλλαγμένη από σεξιστικές γλωσσικές χρήσεις. Οι προσπάθεια συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων για κυριαρχία και εξουσία με
σχετικές προτάσεις που αναπτύχθηκαν για αυτόν τον σκοπό αποτελούν στην αποτέλεσμα την κοινωνική και γλωσσική περιθωριοποίηση (αορατότητα) των
ουσία, κατά την Pauwels (2003), προσπάθειες γλωσσικού σχεδιασμού με στόχο υπόλοιπων κοινωνικών ομάδων. Οι παρελθούσες γλωσσικές ιδεολογίες και
τη γλωσσική μεταρρύθμιση που θα επιφέρει κοινωνική αλλαγή. Το πλαίσιο στο πρακτικές έχουν φυσικοποιηθεί κατά την πάροδο του χρόνου και είναι δύσκολα
οποίο αναπτύσσονται οι συγκεκριμένες προτάσεις, και που υιοθετείται και από αναγνωρίσιμες από τους σύγχρονους ομιλητές και τις σύγχρονες ομιλήτριες. 6
τον παρόντα Οδηγό, βασίζεται στον συγκερασμό των θέσεων του γλωσσικού Οι γλωσσικές ιδεολογίες οι οποίες συσχετίζουν γλωσσικά με κοινωνικά χαρα-
σχετικισμού, των αρχών της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου και των ρυθμιστικών κτηριστικά έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν γλωσσική καταπίεση και χειρα-
προσεγγίσεων της Φεμινιστικής Γλωσσολογίας. γώγηση κοινωνικών ομάδων ή αντίθετα την απελευθέρωσή τους (Ξυδόπουλος
Η υπόθεση Sapir-Whorf, γνωστή επίσης και ως υπόθεση του γλωσσικού & Τσιπλάκου, 2022, σ. 637).
Γλωσσικός σχετικισμού, αποτυπώνει τη σχέση της γλώσσας με τον τρόπο σκέψης και Ως εκ τούτων, η Κριτική Ανάλυση Λόγου σε πρώτο επίπεδο συμβάλλει στον
σχετικισμός συνδέεται με τον απώτερο στόχο των προτάσεων μη σεξιστικής χρήσης της Κριτική εντοπισμό και στην κατανόηση των γλωσσικών μηχανισμών με τους οποίους η
& γλώσσας για κοινωνική αλλαγή με όχημα τη γλωσσική αλλαγή. Ο τρόπος Ανάλυση γλώσσα επιτυγχάνει την αναπαραγωγή και διατήρηση παγιωμένων κοινωνικών
Κριτική σκέψης των ομιλητών/-τριών μίας γλώσσας σχετικά με την κοινωνική πραγμα- Λόγου συμβάσεων και κατεστημένων ιδεολογιών, ενώ σε δεύτερο επίπεδο επιδιώκει
Ανάλυση τικότητα διαμορφώνεται από το πολιτισμικό συγκείμενο μέσω των επαναλαμ- & την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των ομιλητών/-τριών, ώστε να αναγνωρί-
Λόγου βανόμενων γλωσσικών χρήσεων. Ακολούθως, οι γλωσσικές χρήσεις των ομιλη- Φεμινιστική ζουν και να κατανοούν την αμφίδρομη σχέση μεταξύ γλωσσικών συμβάσεων και
τών/-τριών του εκάστοτε γλωσσικού συστήματος αντανακλούν τη διαφορετική Γλωσσο- σχέσεων εξουσίας και κοινωνικής ιεραρχίας (Λαμπροπούλου, 2014, σ. 424).
αντίληψη που έχει διαμορφώσει ο/η καθένας/καθεμία τους για την πραγματικό- λογία Αντίστοιχα και όσον αφορά τους έμφυλους λόγους, η Κριτική Ανάλυση Λόγου
τητα. Αντίστοιχα, η κυριαρχία του αρσενικού γραμματικού γένους στον λόγο εντοπίζει τους τρόπους με τους οποίους η γλώσσα γίνεται σεξιστική κατά την
(γενικευτικό αρσενικό) διαμορφώνει την αντίληψη των ομιλητών/-τριών σχετι- παραγωγή λόγου από τους συντάκτες ή/και τις συντάκτριες κειμένων και ανα-
κά με τον τρόπο που αναπαριστούν νοητικά τον άνδρα ως κοινωνικά κυρίαρχο δεικνύει τους μηχανισμούς με τους οποίους η σεξιστική γλώσσα αναπαράγει
(πρόκειται για το φαινόμενο ή αντίκτυπο του γένους κατά την Alvanoudi (2015, έμφυλες ιδεολογίες τις οποίες κατασκεύασε η κοινωνία, αλλά παρουσιάζονται
σ. 6). Κατά τους Gumperz και Levinson (1996), η υπόθεση Sapir-Whorf συγκλί- ως φυσιολογικές. Τα δεδομένα και οι παρατηρήσεις που συλλέγονται από τα
νει επίσης με την προσέγγιση της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, σύμφωνα με την κείμενα με τη μέθοδο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου αξιοποιούνται από τη
οποία γλώσσα και κοινωνία αλληλοεπιδρούν σε ένα συνεχές όπου η γλώσσα, ο Φεμινιστική Γλωσσολογία, η οποία προτείνει με τη σειρά της εναλλακτικούς
λόγος, έχει τη δυνατότητα αφενός να παγιώνει και να συντηρεί σχέσεις κοινω- τρόπους γλωσσικής χρήσης με σκοπό την αποφυγή του γλωσσικού σεξισμού που
νικής ιεραρχίας, ανισότητας και εξουσίας, αλλά και αφετέρου να τις μετασχη- θα επιφέρει σταδιακά κοινωνική-ιδεολογική αλλαγή.
Βασική αρχή όλων των προτάσεων μη σεξιστικής χρήσης της γλώσσας απο-

5. Η πραγματολογία είναι ο επιστημονικός κλάδος που μελετάει τη σημασία ως προς
τον τρόπο που επικοινωνείται από τους/τις ομιλητές/-τριες και ως προς τον τρόπο που 6. Η Mills (2008) χαρακτηρίζει τον γλωσσικό σεξισμό που κατασκευάστηκε από ιδεολογίες
προσλαμβάνεται από τους/τις ακροατές/-τριες (Yule, 1996). παλαιότερων γλωσσικών περιόδων ως ‘ιζηματοποιημένο’ (sedimented sexism).

Πρακτικές
κατά του
γλωσσικού
σεξισμού