Page 22 - praktikos-odigos
P. 22
22 ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΥΛΟ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ ΕΑΠ Ο ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΕΞΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 23
Όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω, ο γλωσσικός σεξισμός στην ελληνική ενώ παρατηρεί αρκετές πολυτυπίες (δασκάλα/δασκάλισσα, γιάτραινα/γιατρίνα)
Θηλυκά γλώσσα συνδέεται άμεσα σε συντακτικό, μορφολογικό, σημασιολογικό και λε- που συχνά χαρακτηρίζονται από πιθανές σημασιολογικές διαφοροποιήσεις με-
επαγγελμα- ξιλογικό επίπεδο με την κατηγορία των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών ταξύ της ανδρωνυμικής σημασίας (‘η γυναίκα του άνδρα που επαγγέλλεται το
τικά που αποτελεί μία ιδιαίτερη και σύνθετη περίπτωση στην ελληνική. Η εν λόγω συγκεκριμένο επάγγελμα’) και της επαγγελματικής ιδιότητας (‘η γυναίκα που
ουσιαστικά κατηγορία ουσιαστικών κατέχει σημαντική θέση στις προτάσεις του παρόντα ασκεί το συγκεκριμένο επάγγελμα’). Ως εκ τούτων και λαμβάνοντας υπόψη ότι
& Οδηγού, με απαραίτητη, επομένως, την κατανόησή της για την κατανόηση των σε αντίθεση με τα δεδομένα από τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη παρατηρούνταν
γλωσσικός προτάσεων που παρουσιάζονται στο τέταρτο κεφάλαιο. Με τον όρο θηλυκά την ίδια περίοδο και η χρήση θηλυκών επαγγελματικών με αρσενικό ή διγενές
σεξισμός επαγγελματικά ουσιαστικά οι Ιορδανίδου και Μάντζαρη (2005, σ. 73) ορίζουν επίθημα παράλληλα με τύπους με θηλυκό επίθημα, δημιουργήθηκε προβλημα-
τα ουσιαστικά θηλυκού γραμματικού γένους που αναφέρονται σε γυναίκες, τισμός για τον ορθότερο τρόπο επιθηματοποίησής τους γενικότερα στη γλώσσα
δηλώνοντας, είτε την επαγγελματική τους ιδιότητα, είτε την ενασχόλησή τους (και όχι μονάχα στη λαϊκή ποικιλία) με θηλυκό ή διγενές ή αρσενικό επίθημα (η
με κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα, είτε την κατοχή κάποιου ορισμένου βουλευτής ή η βουλεύτρια, η δικηγόρος ή η δικηγορίνα).
αξιώματος. Η συγκεκριμένη ομάδα ουσιαστικών δεν διαθέτει συγκεκριμένους Η εν λόγω συζήτηση ξεκίνησε στο πλαίσιο της τυποποίησης της δημοτικής,
γραμματικούς κανόνες μορφολογικού σχηματισμού, παρόλο που είναι μία ομά- προτού το θέμα απασχολήσει την αγγλική γλώσσα στο πλαίσιο της φεμινιστικής
δα αρκετά ευρεία, καθώς περιλαμβάνει πέρα από λέξεις που εντάσσονται στη γλωσσολογίας, και ενόσω επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους ήταν η κα-
γραμματική κατηγορία των ουσιαστικών (η καθηγήτρια, η δικηγόρος) και λέξεις θαρεύουσα, αναζητώντας συχνά απαντήσεις στη διαχρονία και στη γλωσσική
από τις γραμματικές κατηγορίες των επιθέτων και των μετοχών που έχουν ου- ιστορικότητα της ελληνικής γλώσσας. Ο προβληματισμός στη χρήση των θηλυκών
σιαστικοποιηθεί , δηλαδή, ουσιαστικοποιημένα επίθετα (η απόφοιτος ή η από- επιθημάτων σχετίζεται αφενός με τη γενικότερη παρατήρηση της Aikhenvald
11
φοιτη) και ουσιαστικοποιημένες μετοχές (η ενδιαφερόμενη, η αιτούσα). Η σύν- (2016) ότι η οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής στη χρήση του γραμματικού γένους
δεση των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών με τον γλωσσικό σεξισμό στην μίας γλώσσας, όπως η γενικευτική χρήση του αρσενικού γένους, αποτυπώνει μια
ελληνική γλώσσα οφείλεται αφενός στην περιορισμένη χρήση τους στον λόγο, επικείμενη κοινωνική αλλαγή και επομένως αλλαγή στερεοτύπων. Αφετέρου και
ως απόρροια της γενικευτικής χρήσης του αρσενικού γένους, και αφετέρου, ιδιαίτερα για την ελληνική γλώσσα, συνδέεται με τη διατήρηση του γλωσσικού
αλλά άμεσα σχετικά με την περιορισμένη χρήση τους, στον τρόπο μορφολογικού συντηρητισμού, ο οποίος λειτουργεί ανασταλτικά σε οποιαδήποτε προσπάθεια
σχηματισμού τους, καθώς η επιλογή επιθήματος (επιθηματοποίηση) ενδέχεται γλωσσικής μεταρρύθμισης, και επομένως με την ιδεολογική πρόσληψη στην κοινή
να συνδέεται σημασιολογικά με υπόρρητες συνδηλώσεις και σημασιολογικά γνώμη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ως γλώσσα πρότυπο που χαρακτηρίζεται
μαρκαρίσματα. από γραμματικότητα και γλωσσική καλαισθησία (βλ. σχ. Γεωργαλίδου κ. συν.,
Ελλείψει συγκεκριμένων κανόνων μορφολογικού σχηματισμού των θηλυκών 2018). Ωστόσο, κατά την προσπάθεια μίμησης της αρχαίας ελληνικής με στόχο
επαγγελματικών, ο τρόπος επιθηματοποίησής τους προκάλεσε μία συστηματι- τη γλωσσική καθαρότητα στο γενικότερο πλαίσιο του κινήματος του γλωσσικού
κή συζήτηση επί του θέματος βάσει του συστήματος γραμματικής συμφωνίας συντηρητισμού και κατ’ επέκταση του γλωσσικού ζητήματος και της κορύφωσής του
που χαρακτηρίζει την ελληνική γλώσσα. Ήδη κατά τη δεκαετία του 1940 ο της γλωσσικής διαμάχης, διαμορφώθηκαν και εφαρμόστηκαν διάφορες γλωσσικές
Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του (2005, σ. 217) παρατηρεί ότι τις τελευταίες πρακτικές. Οι πρακτικές αυτές δεν τηρούσαν πάντα τους μορφολογικούς κανόνες
δεκαετίες είχε δημιουργηθεί εντονότερη ανάγκη σχηματισμού θηλυκών επαγγελμα- της αρχαίας ελληνικής και φαίνεται να μην βασίζονται στους ενδογλωσσικούς και
τικών που έως τότε δεν υπήρχαν. Αναφερόμενος αποκλειστικά στη λαϊκή γλώσσα εξωγλωσσικούς παράγοντες που οδήγησαν σε αλλαγές κατά τη διαχρονία της
σημειώνει ότι τα εν λόγω θηλυκά ουσιαστικά σχηματίζονται με δύο τρόπους: α) ελληνικής, αλλά σε κοινωνιογλωσσικούς παράγοντες (βλ. Σαρρή-Χασάν, 2018,
με τη χρήση των θηλυκών επιθημάτων -ισσα, τρια, τρα, -ίνα, -αίνα, -α, -ού, -τειρα, 2021), με αποτέλεσμα, την εμφάνιση φαινομένων υπερδιόρθωσης. Η επίδραση
12
-ίδα, -εια, -ιά (βασίλισσα, διευθύντρια, ράφτρα, γιατρίνα, ψωμάδαινα, δασκάλα, των διάφορων κοινωνιογλωσσικών πρακτικών διαφαίνεται κατά τη διαχρονική
μυλωνού, αυτοκράτειρα, ηρωίδα, ιέρεια, παπαδιά), και β) ελλείψει σχηματισμού εξέταση της επιθηματοποίησης των επαγγελματικών ουσιαστικών.
13
με θηλυκό επίθημα, με τη χρήση του αρσενικού επαγγελματικού να έπεται της
λέξης γυναίκα (γυναίκα δικηγόρος, γυναίκες συγγραφείς). Ωστόσο, δεν αναφέρει 12. Το φαινόμενο της υπερδιόρθωσης υφίσταται όταν οι ομιλητές/-τριες μίας γλώσσας στην
συγκεκριμένους κανόνες σχηματισμού των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών, προσπάθειά τους να παράγουν λόγο αντίστοιχο της γλωσσικής ποικιλίας που κοινωνικά
θεωρείται υψηλή και τα στοιχεία της τείνουν να υπεργενικεύονται, αντ’ αυτού σχηματίζουν
λανθασμένα αντιγραμματικούς τύπους (βλ. Labov, 1966a· Lampropoulou & Georgalidou,
·
11. Με τον όρο ουσιαστικοποίηση περιγράφεται ο γραμματικός μηχανισμός κατά τον 2017 Trudgill, 1974).
οποίο ένα στοιχείο αλλάζει γραμματική κατηγορία (βλ. Φλιάτουρας, 2015, σ. 294), για 13. Γίνεται αντιληπτό ότι η συγκεκριμένη κατηγορία ουσιαστικών διαφέρει σε κάθε περίοδο,
παράδειγμα μία μετοχή ή ένα επίθετο μετατρέπεται σε ουσιαστικό. καθώς εξαρτάται άμεσα από τις κοινωνικές ανάγκες της εκάστοτε εποχής.
