Page 19 - praktikos-odigos

18 ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΥΛΟ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ ΕΑΠ Ο ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΣΕΞΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 19
Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις των διγενών ουσιαστικών, ο κυρίαρχος ρόλος Συγκεκριμένα, στο επίπεδο της σύνταξης παρατηρεί ότι το γραμματικό γένος
Βοηθητικοί τους ως ελεγκτές γραμματικού γένους που καθορίζουν το γραμματικό γένος των Σύνταξη, καθορίζει τους μαρκαρισμένους και αμαρκάριστους γραμματικούς τύπους με
δείκτες προσαρτημάτων τους βάσει του επιθήματός που τα ίδια φέρουν, ώστε να συμ- μορφολογία το αρσενικό γραμματικό γένος να χαρακτηρίζει τους μη μαρκαρισμένους τύπους
γραμματικού φωνεί γραμματικά μαζί τους, δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός από τους/τις ομιλη- & και το θηλυκό γραμματικό γένος τους μαρκαρισμένους. Το αρσενικό γένος
γένους τές/-τριες της ελληνικής. Ωστόσο, τα προσαρτήματά τους λειτουργούν βοηθη- γλωσσικός νοείται ως γενικευτικό, χρησιμοποιείται αντιπροσωπευτικά, ως νόρμα, για τη
τικά ως δείκτες γένους, προσδιορίζοντας με σαφήνεια, βάσει των δικών τους σεξισμός δήλωση ομάδων ανθρώπων ή επαγγελματιών και προτάσσεται έναντι του θη-
μορφολογικών χαρακτηριστικών, το γραμματικό γένος των διγενών που συνο- λυκού. Η Γραμματική Τριανταφυλλίδη (2005, σ. 216) περιγράφει την κυριαρχία
δεύουν. Επομένως, θέση δείκτη γραμματικού γένους λαμβάνουν οι εξής γραμ- του αρσενικού γένους στην ελληνική γλώσσα (που βέβαια απαντάται και σε
ματικές κατηγορίες: άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες) έναντι των υπολοίπων ως εξής:
α) άρθρα: ο πρόεδρος / η πρόεδρος «Το αρσενικό γένος είναι γενικά το δυνατότερο προσωπικό γένος. Έτσι παρι-
β) επίθετα: αναπληρωτής πρόεδρος / αναπληρώτρια πρόεδρος στάνομε με αυτό όχι μόνο πρόσωπα αρσενικού γένους παρά και γενικά ένα
γ) μετοχές: ενδιαφερόμενος εκπαιδευτικός / ενδιαφερόμενη εκπαιδευτικός πρόσωπο, όταν δε μας ενδιαφέρει ιδιαιτέρως το γένος του. Αυτό γίνεται όχι μόνο
δ) αντωνυμίες: όποιος εκπαιδευτικός / όποια εκπαιδευτικός σε ουσιαστικά αλλά και σ’ επίθετα, αντωνυμίες και μετοχές…». 10
Οι δείκτες γραμματικού γένους μπορούν ανάλογα με τη συντακτική δομή της Παρόλο που η χρήση του αρσενικού γένους ως επικρατέστερου αναφέρεται
πρότασης είτε να απαντώνται μόνοι τους είτε να συνυπάρχουν συντακτικά μονάχα στην περίπτωση που υπάρχει έλλειψη ενδιαφέροντος για το γένος των
λειτουργώντας συμπληρωματικά μεταξύ τους κατά την αποσαφήνιση του γραμ- προσώπων αναφοράς, το αρσενικό γένος έχει επικρατήσει στην ελληνική ως
ματικού γένους των διγενών. Σε περίπτωση συνύπαρξης δεικτών, το άρθρο έχει γενικευτικό, ως προεπιλογή άνευ προϋποθέσεων (by default). Αποτέλεσμα
συνήθως κυρίαρχο ρόλο και αυτό γίνεται περισσότερο εμφανές στις περιπτώσεις της γενικευτικής χρήσης του αρσενικού είναι το θηλυκό γένος και η μορφο-
που ο άλλος δείκτης είναι επίσης διγενής (ο συμβασιούχος υπάλληλος / η συμβα- λογία του να απουσιάζει από τη σύνταξη κειμένων μαζικής κουλτούρας, ενώ
σιούχος υπάλληλος). Κατά τη σύνταξη κειμένων σε συμπεριληπτική γλώσσα ή η οποιαδήποτε εμφάνιση του να μαρκάρεται και να θεωρείται μη φυσιολογική
ακόμα και κατά τη διαδικασία βελτίωσης/διόρθωσης ήδη υπαρχόντων κειμένων από τους/τις ομιλητές/-τριες, γεγονός που συνδέεται και ενισχύεται από την
για τον ίδιο σκοπό, αυτοί ακριβώς οι δείκτες αποτελούν τα βασικά γλωσσικά έλλειψη συγκεκριμένων κανόνων μορφολογικού σχηματισμού θηλυκών τύπων
εργαλεία που η σωστή αξιοποίησή τους εξασφαλίζει την αποφυγή φαινομένων ονομάτων.
γλωσσικού σεξισμού. Παρόμοια, σύμφωνα με την Aikhenvald (2016), και στο σημασιολογικό
2. Σε άμεση συνάρτηση με τα παραπάνω χαρακτηριστικά διαθέτει, επίσης, Σημασιο- επίπεδο τα ουσιαστικά θηλυκού γραμματικού γένους που δηλώνουν θηλυκό
ένα σύστημα απόδοσης γραμματικού γένους (assignment system) το λογία πρόσωπο αναφοράς φέρουν υπόρρητες συνδηλώσεις και θεωρούνται μαρκα-
οποίο προσδίδει προβλεψιμότητα στη διαδικασία κατηγοριοποίησης των & ρισμένοι τύποι, ακόμα και όταν έχουν αντίστοιχη θηλυκή μορφολογία (δικη-
ουσιαστικών σε γένη, υπό την έννοια ότι τα συγκεκριμένα μορφολογικά, γλωσσικός γορίνα). Τα σημασιολογικά αυτά χαρακτηριστικά επιτείνονται από τη γενικευ-
φωνολογικά και κυρίως τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά που προσδίδονται σεξισμός τική χρήση του αρσενικού γένους ή την άμεση εξάρτηση των θηλυκών τύπων
σε κάθε ουσιαστικό επιτρέπουν στους/στις φυσικούς/-ές ομιλητές/-τριες από τους αρσενικούς, υποδηλώνοντας έμμεσα την εξάρτηση των γυναικών
να το κατατάξουν σε συγκεκριμένο γραμματικό γένος. από τους άνδρες. Τέτοιες περιπτώσεις είναι τα επώνυμα που λαμβάνουν οι

Πώς όμως το γραμματικό γένος, μέσω του οποίου δηλώνεται στην ελληνική γυναίκες από τους πατέρες ή τους συζύγους τους (Παπαδόπουλος > Παπα-
Γραμματικό γλώσσα το φύλο των προσώπων αναφοράς, συνδέεται με τον γλωσσικό σεξισμό δοπούλου), τα ανδρωνυμικά ουσιαστικά (Παύλαινα= η γυναίκα του Παύλου,
γένος & και πώς συγκεκριμένα εκδηλώνεται ο γλωσσικός σεξισμός στην ελληνική γλώσ- μανάβισσα= η γυναίκα του μανάβη) και κατ’ επέκταση τα θηλυκά επαγγελμα-
γλωσσικός σα παρόλο που διαθέτει μηχανισμούς απόδοσης γένους με προβλέψιμο τρόπο; τικά ουσιαστικά (μανάβισσα= η γυναίκα που επαγγέλλεται την πώληση λαχα-
σεξισμός Σύμφωνα με την Aikhenvald (2016), το γραμματικό γένος των ουσιαστικών που νικών και φρούτων) με εξαίρεση στερεοτυπικά θηλυκά επαγγελματικά ουσια-
εκφράζουν πρόσωπο αναφοράς αντανακλά το κατασκευασμένο κοινωνικό κύρος στικά (νοσοκόμα) των οποίων οι αντίστοιχοι αρσενικοί τύποι θεωρούνται
του φύλου που δηλώνουν και αποτυπώνει μέσω γλωσσικών ασυμμετριών έμφυ- μαρκαρισμένοι (νοσοκόμος).
λα στερεότυπα και κοινωνικούς ρόλους του παρελθόντος. Η σχέση του γραμ-
ματικού γένους με τον γλωσσικό σεξισμό εντοπίζεται σε επίπεδο α) σύνταξης 10. Ανάλογα και ο Τζάρτζανος (1946, σ. 47) αναφέρει το αρσενικό γένος ως το επικρατέ-
και μορφολογίας, β) σημασιολογίας και γ) λεξιλογίου (λημματογράφησης). στερο (αναφερόμενος σχετικά με τη σύνταξη του κατηγορουμένου πολλών υποκειμένων
διαφορετικού γραμματικού γένους).