Page 12 - Layout 1

12 Αφιέρωµα: Ψηφιακή εποχή ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2021

∆ ∆ι ια αδ δί ίκ κτ τυ υο ο

κ κα αι ι ∆ ∆η ηµ µο οκ κρ ρα ατ τί ία α

Του Χρήστου
Παναγιωτακόπουλου*

πως έχει διαφανεί, το ∆ιαδίκτυο έχει δια- Η διασπορά των πληροφοριών • Πόσο µπορούµε να εµπιστευτούµε τα Μ.Κ.∆., γελµατικών, πολιτιστικών, πολιτικών, ακτιβιστι-
µορφώσει ριζικά τον τρόπο συµπεριφο- Μέσωτου∆ιαδικτύουµεταδίδεταικαικατανέµεται όταν ο Chamath Palihapitiya, τέως αντιπρό- κών οµάδων, ακόµα και εικονικών κρατών µε θυ-
Όράς και αλληλεπίδρασης του σύγχρονου άµεσα µια πληροφορία σε ένα τεράστιο πλήθος εδρος ανάπτυξης, επέκτασης και διεθνοποίησης ρεούς και αυτοκράτορες.
πολίτη µε τον κοινωνικό του περίγυρο. Η δύνα- ανθρώπων µε µη αναστρέψιµη διαδικασία. Η πλη- της χρήσης του Facebook σε συνέντευξή του Στην πράξη: Αρκετές από τις διαδικτυακές κοι-
µή του αναδείχτηκειδιαίτερα κατά τη διάρκειατης ροφορία συχνά, όπως έχει γραφεί, είναι δύναµη (2017) δήλωσε ότι το µέσο στο οποίο εργαζό- νότητεςλειτουργούνσεέναυγιέςπλαίσιοκαιενι-
πανδηµίας από τον covid-19. και η δύναµη εξουσία. Η διασπορά της εξουσίας ταν έως τότε δηµιουργεί λανθασµένα πρότυπα σχύουν τη ∆ηµοκρατία, προάγουν τις αξίες του
Όµως, όπως κάθε τεχνολογικό εργαλείο, το ∆ια- συντηρεί και ενισχύει τη ∆ηµοκρατία. ανθρώπων εκµεταλλευόµενο την ανθρώπινη εθελοντισµού και υποστηρίζουν την κοινωνία. Κά-
δίκτυο δεν παράγει αποτελέσµατα από µόνο του. Στηνπράξη:Στοβιβλίο«21Μαθήµαταγιατον21ο ψυχολογία, διαβρώνει τα θεµέλια της κοινωνίας ποιες όµως βρίσκουν ως προκάλυµµα το ∆ιαδί-
Αποτελεί, µέσα από µια ανοιχτή οργάνωση, το αιώνα» (2018) ο Harari διατυπώνει την άποψη ότι και προγραµµατίζει τους χρήστες του; κτυο και την προσωρινή ανωνυµία που συνδέε-
µέσο για τη µεταφορά προς την κοινωνία τόσο δενπρέπειναβλέπουµετη∆ηµοκρατίακαιτη∆ι- ται µε τη λειτουργία του για συντονισµό έκνοµων
του καλύτερουόσο και του χειρότερου.Ελέγχεται κτατορία ως δύο διαφορετικά συστήµατα ηθικών Η διαφάνεια ή παράνοµων ενεργειών ή για µαζική διασπορά
ωστόσο, το κατά πόσο η κοινωνία µας είναι ώρι- αξιών,αλλάωςδύοσυστήµαταπουδιαφέρουνσε αντικοινωνικών απόψεων.
µη να δεχτεί αλλαγές τέτοιας έκτασης και αν έχει θέµατα επεξεργασίας δεδοµένων και κατανοµής Το ∆ιαδίκτυο µπορεί να προσφέρει διαφάνεια και
την ψηφιακή επάρκεια να αποκλείσει τα στοιχεία πληροφοριών. Η ∆ικτατορία θέλει την πληροφο- λογοδοσία σε ενέργειες φορέων, ενώσεων και Η διαδικτυακή συλλογή υπογραφών
εκείνα που θα µπορούσαν να αποτελέσουν ρία,άρατηλήψηαποφάσεωνκαιτηνεξουσία,κα- κυβερνήσεων. Προσφέρεται για κοινοποίηση
προβλήµατα. τανεµηµένη σε λίγους ανθρώπους, ενώ η ∆ηµο- αποφάσεων και διαδικασιών. Αυτό σε µια χώρα, ∆εν είναι λίγες οι φορές που οι περισσότεροι εξ
Το ∆ιαδίκτυο διαθέτει, επίσης, κάποια µοναδι- κρατίασεόσοτοδυνατόνπερισσότερους.Κατάτον ασφαλώς ενισχύει τους δηµοκρατικούς θε- αυτών που χρησιµοποιούν το ∆ιαδίκτυο κλήθη-
καν να ψηφίσουν για διάφορα θέµατα, σε µια δια-
σµούς.
κά χαρακτηριστικά σε σχέση µε άλλα εργαλεία. 20όαιώναητεχνολογίαεξελίχτηκεδραµατικά,αλλά
Αυτά το καθιστούν ιδανικό για κοινωνική διαδι- εξόσωντουλάχιστονγνωρίζουµε,δενυπήρξεπ.χ. Στην πράξη: Πόσες κυβερνήσεις ακολουθούν δικτυακή διαδικασία συλλογής υπογραφών, η
οποία ενδεχοµένως θα πίεζε κυβερνήσεις ή φο-
πρακτικές διαφάνειας µέσω του ∆ιαδικτύου; Πό-
κασία ανταλλαγής ιδεών µέσα σε ένα υγιές πλαί- ένασύστηµαπουθαµπορούσεσεµικρόχρόνο,µε
σιο που ενδεχοµένως θα µπορούσε να ενδυνα- απεριόριστη υπολογιστική δύναµη, να επεξεργα- σες κυβερνήσεις παραθέτουν ακριβή στοιχεία και ρείς ώστε να λάβουν ή να αλλάξουν µία απόφα-
λογοδοτούν στον πολίτη; Αντί αυτού διαπιστώ-
ση.
µώσει τη ∆ηµοκρατία, αν θεωρήσουµε ότι µεταξύ στεί όλη τη διαθέσιµη πληροφορία στον πλανήτη, νουµε ότι υπάρχουν κυβερνήσεις που θέτουν πε-
των θεµελιωδών αρχών της ∆ηµοκρατίας περι- ώστε να δώσει την εξουσία σε λίγους, δηµιουρ- ριορισµούς στη λειτουργία του ∆ιαδικτύου ή λο- Στην πράξη: Η πραγµατικότητα έδειξε ότι σπά-
λαµβάνονται η ελευθερία του λόγου, η ισοτιµία, γώντας συνθήκες ανισορροπίας. γοκρίνουν ή περιστέλλουν ελευθερίες στη χρή- νια ένας φορέας ή µία κυβέρνηση υπέκυψε ή συ-
η συµµετοχή στα κοινά και το δικαίωµα στη ζωή. Φυσικά και εδώ, αυτό που θα πρέπει να εξετά- ση των Μ.Κ.∆., προκειµένου να αποκρύψουν οτι- ναίνεσε στις απαιτήσεις που τίθενται µέσω των
Όµως,σετιβαθµόβοηθάόλααυτάσήµεραηχρή- σουµε βαθύτερα είναι η ποιότητα των µεταδι- δήποτε δεν τους είναι αρεστό. διαδικτυακών ψηφοφοριών. Σε ελάχιστες περι-
ση του ∆ιαδικτύου; δόµενων πληροφοριών. Παρά την έλλειψη µιας πτώσεις µόνο ικανοποιήθηκε ένα τέτοιο αίτηµα,
τέτοιαςµηχανήςεπεξεργασίαςδεδοµένων,οικά- όταν οι υπογραφές έφτασαν σε ένα πολύ µεγά-
λο αριθµό.
Η έκφραση απόψεων τοχοι της οποίας θα µπορούσαν να επιβάλουν Οι διαδικτυακές κοινότητες Το µόνο που φαίνεται να συµβαίνει τελικά εί-
τους κανόνες τους, υπάρχουν κάποια συστήµα- Το ∆ιαδίκτυο ως ιδανικό µέσο αλληλεπίδρασης
Με τη δυνατότητα έκφρασης απόψεων που πα- τα που θα µπορούσαν να δηµιουργήσουν προ- µέσω των Μ.Κ.∆., προσφέρεται για δηµιουργία ναι η εκτόνωση των υπογραφόντων. Τέλος, κά-
ρέχει στους χρήστες των Μέσων Κοινωνικής ∆ι- βλήµατα ∆ηµοκρατίας ή να λειτουργήσουν ως κοινοτήτων µάθησης, δηλαδή συνόλων ανθρώ- ποιες φορές οι διοργανωτές τέτοιων ψηφο-
κτύωσης (Μ.Κ.∆.) δίνει «φωνή» κυριολεκτικά σε δούρειοι ίπποι σ' αυτήν. Ας αναλογιστούµε: πων που συνεργάζονται, έχουν κοινούς στόχους, φοριών λειτουργώντας αντιδηµοκρατικά, προ-
όλους, χωρίς διακρίσεις, λογοκρισία ή περιορι- • Τι ακριβώς προβάλλεται µέσω των µηχανών κοινό όραµα και επιδιώξεις παρά τη διαφορετι- σπαθούν να ελέγξουν τα αντανακλαστικά και
σµούς. Αυτό δεν έχει επιτευχθεί µε κανένα άλλο αναζήτησης και τι θα συµβεί µε τον ψηφιακά άπει- κότητά τους, µε σκοπό τη συνεχή παραγωγή γνώ- να συσπειρώσουν όσους υπέγραψαν, θεω-
µέσο ή ανθρώπινο εργαλείο. ρο χρήστη που τις εµπιστεύεται για να πάρει µια σης. ρώντας τους ως αποθήκη ακολούθων για
Στην πράξη: Αυτό το εξαιρετικό χαρακτηριστικό απόφαση; Προσφέρεται, επίσης, και για τη δηµιουργία επαγ- «µελλοντική χρήση».
της ελεύθερης έκφρασης συχνά υπονοµεύει το
δηµοκρατικό τµήµα του εαυτού του. Και µάλιστα
υποσκάπτει την ελεύθερη βούληση του ανθρώ- Ολοκληρώνοντας
που, ένα ακόµα σηµαντικό χαρακτηριστικό του δη-
µοκρατικού πολιτεύµατος, όταν το µήνυµα που Το ∆ιαδίκτυο είναι ένα εργαλείο µε µοναδικές δυνατότητες. Έχει τη δύναµη να µετασχηµατίσει την κοινωνία µας και να προ-
προκύπτει από τη «φωνή» είναι ψευδεπίγραφο άγει τη ∆ηµοκρατία. Αρκεί να το θελήσουν οι χρήστες, οι οποίοι θα πρέπει να διαθέτουν ειδικές δεξιότητες που συναρτώνται
ή/και παραπλανητικό (τα γνωστά «fake news»). µε τον ρόλο του ψηφιακού πολίτη, αλλά και αυτοί που το αξιοποιούν ως χώρο εµπορίου µε ποικίλους τρόπους και «δω-
Σ’ αυτό συµβάλλει και η έλλειψη συγκεκριµένων ρεάν» υπηρεσίες. Σηµειώνεται ότι οι αρχές και οι κανόνες υπάρχουν και εδώ. ∆ύσκολα όµως εφαρµόζονται. Στην Ευ-
δεξιοτήτων εκ µέρους του λήπτη της πληροφο- ρώπη τα τελευταία χρόνια, διαπιστώνεται ότι οι πολίτες µπορεί να αξιοποιούν µε αυξητικές τάσεις το ∆ιαδίκτυο, αλλά
ρίας. δεν χρησιµοποιούν όλοι τα Μ.Κ.∆., ενώ παράλληλα αποστασιοποιούνται από τα πολιτικά δρώµενα. Με βάση τα παρα-
Τέλος, µηνύµατα µε περιεχόµενο που δεν αρέ- πάνω, η απάντηση στο ερώτηµα «Κατά πόσο το ∆ιαδίκτυο θα µπορούσε να ενισχύσει και να διευρύνει το δηµοκρατικό
σει σε κάποιους, τα υποδέχονται οιοργανωµέ- πολίτευµα;» θα µπορούσε να είναι: Παρά τα όποια πλεονεκτήµατα προσφέρει η χρήση του, δεν µπορεί να υποστηρίξει
νοι χούλιγκαν (troll) του ∆ιαδικτύου, οι οποίοι κα- κανείς ότι η λειτουργία του ∆ιαδικτύου ενισχύει τη ∆ηµοκρατία στον βαθµό που θα θέλαµε, µολονότι τα χαρακτηριστικά
λυπτόµενοι πίσω από την προσωρινή ανωνυµία του δίνουν τη δυνατότητα να συµβεί κάτι τέτοιο.
τους απαξιώνουν συντάκτη και περιεχόµενο.
* Ο Χρήστος Παναγιωτακόπουλος είναι καθηγητής Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας στο Τµήµα Επιστηµών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστηµίου Πατρών,
αναπληρωτής πρόεδρος του Τµήµατος, µέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ και συντονιστής στη Θ.Ε. ΕΤΑ51 του προγράµµατος ΕΤΑ.