Page 15 - MARCH-APRIL-2024

Φάκελος: Ερευνητική Οµάδα 15

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2024

1 στους 4 την αγνόησε!

τέταρτη θεµατική περιοχή αφορούσε τρόπους αντιµετώπι-
σης και αναφοράς ρητορικής µίσους στο ∆ιαδίκτυο. Οι δια-
δεδοµένες απαντήσεις σε αυτόν τον θεµατικό τοµέα έδει-
χναν µια παθητική αντίδραση, δηλαδή την επιλογή να αγνοή- Η παθητικότητα
σουµε τα µηνύµατα µίσους και να περιµένουµε, ελπίζον- κυρίαρχη
Ητας ότι θα σταµατήσει. Έτσι, 1 στους 4 ερωτηθέντες είπε
ότι η προσωπική του αντίδραση στη ρητορική µίσους ήταν να την στρατηγική
αγνοήσει, ελπίζοντας ότι θα σταµατήσει, ενώ µόνο το 10% δή- αντιµετώπισης
λωσε ότι θα το ανέφερε (είτε στην ηλεκτρονική πλατφόρµα
που τη φιλοξένησε, και /ή σε ενήλικα). Κατά µία έννοια
φαίνεται ότι η ρητορική µίσους αντιµετωπίζεται ως µια έλος, στο ζήτηµα της
επίδρασης της ρητο-
µάλλον κοινή ατυχία για την οποία οι ερωτηθέντες Τρικής µίσους στα
ένιωσαν ανίκανοι να κάνουν κάτι ουσιαστικό για να άτοµα και στους τρόπους
την αποτρέψουν. Αντίθετα, όταν το ερώτηµα απο- αντιµετώπισης, εµφανί-
µακρύνθηκε από την προσωπική εµπειρία στο τι στηκαν ορισµένες οµοι-
θα αποτελούσε τον κατάλληλο τρόπο αντίδρασης, ότητες όσον αφορά την
οι απόψεις ήταν εντελώς αντίθετες. Μόνο το αρνητικότητα των συναι-
7% απάντησε ότι ο σωστός τρόπος θα ήταν να σθηµάτων. Τα αρνητικά
αγνοήσουµε ένα µήνυµα ρητορικής µίσους. συναισθήµατα που εκ-
Ακόµα κι έτσι, το µεγαλύτερο ποσοστό φράζονται από τους έφη-
(33,2%) απάντησε ότι ο ιδανικός τρόπος βους ερωτηθέντες µας,
αντίδρασης θα ήταν να µπλοκάρεις τον όπως ο θυµός, η λύπη ή
δράστη, επιλέγοντας µεµονωµένες στρα- η ντροπή, καθώς και το
τηγικές αντιµετώπισης. µειωµένο επίπεδο εµπι-
Τέλος, η πέµπτη θεµατική περιοχή επι- στοσύνης φαίνεται να εί-
ναι κοινά µεταξύ των
κεντρώθηκε στον αντίκτυπο της ρητο- εφήβων θυµάτων ρητορι-
ρικής µίσους στους ανθρώπους. Οι κής µίσους σε διαφορε-
έφηβοι σε αυτή τη θεµατική περιοχή τικά ερευνητικά περιβάλ-
εξέφρασαν αρχικά µια σειρά αρνητι- λοντα [5, 6]. Επιπλέον,
κών συναισθηµάτων που σχετίζονται σχετικά µε το ζήτηµα της
µε τη ρητορική µίσους που κυµαί- αντιµετώπισης, µελέτες
νονται από θυµό, αγωνία, ντροπή, µεταξύ Γερµανών και
απώλεια αυτοεκτίµησης και αίσθηµα Ισπανών εφήβων [1, 9] εν-
µοναξιάς. Εποµένως, δεν αποτελεί τόπισαν διάφορες στρα-
έκπληξη το γεγονός ότι οι ερωτη- τηγικές αντιµετώπισης
θέντες/εισες πίστευαν ξεκάθαρα (76%) που κυµαίνονται από τε-
ότι η ρητορική µίσους µπορεί να επη- χνικές (µπλοκάρισµα του
ρεάσει αρνητικά τη σωµατική ή/και δράστη), αναζήτηση στε-
ψυχική υγεία των θυµάτων. Ωστόσο, λι- νής υποστήριξης (οικογέ-
νεια και φίλοι), έως ψη-
γότερο από το ήµισυ του µαθητικού φιακές συµβουλές (π.χ.
πληθυσµού συµφώνησε ότι η ρητο- αναφορά στην αστυνο-
ρική µίσους στο διαδίκτυο θα είχε αρ- µία). Ωστόσο, σε αυτές τις
νητικές επιπτώσεις στην οµάδα στην µελέτες φαίνεται να
οποία ανήκει το θύµα. υπάρχει πολύ µεγαλύ-
Αναγκαία η εκπαίδευση τερη προτίµηση σε εκεί-
νες τις στρατηγικές που
των νέων περιλαµβάνουν τη βοή-
Τα ευρήµατα της έρευνάς µας υποδεικνύουν θεια άλλων από ό,τι είναι
εµφανές στη µελέτη µας.
ορισµένα µοτίβα που φαίνεται να εµφανίζον- Επιπρόσθετα, όπως ση-
ται και σε άλλες µελέτες για εφήβους στην Ελ- µειώνεται παραπάνω τα
λάδα. Αυτά περιστρέφονται γύρω από τα θέµατα
Ευάλωτα άτοµα οι Ροµά, της επικράτησης της εµπειρίας της ρητορικής µί- ευρήµατά µας ευθυγραµ-
µίζονται µε άλλες έρευ-
οι µετανάστες και οι πρόσφυγες τορική µίσους και τις απαντήσεις σε αυτήν. Συγκρί- νες και µελέτες σε εθνικό
σους µεταξύ των εφήβων, τις αντιλήψεις για τη ρη-
επίπεδο που διαπιστώ-
υτό που φαίνεται εξαιρετικό στην έρευνά µας είναι η αν-
νοντας τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας µε αυτά
Ατίληψη των ερωτηθέντων/εισων για το τι κάνει τα άτοµα που διεξήχθη σε όλη την Ελλάδα από το Ελληνικό Κέντρο νουν την παθητικότητα
ως την κυρίαρχη στρατη-
ευάλωτα στη ρητορική µίσους. Στην έρευνα SELMA [4], η
γική αντιµετώπισης της
Ασφαλούς ∆ιαδικτύου (HCSI) του ΙΤΕ [2], σε δείγµα 5000
ευαλωτότητα εννοείται ως µια σειρά ψυχολογικών χαρα- παράδειγµα, τα ποσοστά όσων γνωρίζουν τη ρητορική µίσους HSO µεταξύ των εφήβων
µαθητών, παρατηρούµε ότι υπάρχει σηµαντική σύγκλιση. Για
κτηριστικών που κατά κάποιο τρόπο «προσελκύουν» ρητο-
στην Ελλάδα, υποδει-
ρική µίσους. Αντίθετα, οι ερωτηθέντες/εισες στην έρευνά
στο διαδίκτυο και έχουν κάποια εµπειρία από αυτήν, είναι σχετικά
µας σκιαγραφούν την ευπάθεια ως χαρακτηριστικό της οµά- κριση µε τα ευρήµατα της έρευνας του έργου SELMA [4], που πραγµα- κνύοντας ένα κενό ευαι-
σθητοποίησης σχετικά µε
κοντά (34% και 44% αντίστοιχα). Εξίσου αποκαλυπτική είναι και η σύγ-
δας που ενδεχόµενα αναφέρεται στο πρόσφατο ιστορικό της
τους κοινοτικούς τρό-
περιοχής της Ηπείρου. Έτσι, οι Ροµά, οι µετανάστες και οι πρό-
πους αντιµετώπισης της
τοποιήθηκε στη µητροπολιτική περιοχή της Αθήνας. Η έρευνα SELMA πε-
σφυγες επιλέγονται ως τα περισσότερα πιθανά θύµατα, αν- ριελάµβανε µια µικρή οµάδα εφήβων µαθητών και χρησιµοποίησε ποιοτική µε- ρητορικής µίσους στο
διαδίκτυο. παρουσιάζεται
τανακλώντας πραγµατικούς κοινωνικούς αποκλεισµούς που
θοδολογία (focus groups). Προκάλεσε παρόµοια σύγχυση µεταξύ των εφήβων που
βιώνονται εκτός σύνδεσης και στο σχολικό περιβάλλον. Αυτή εκφράζουν ρητορική µίσους στο διαδίκτυο µε τον εκφοβισµό, η οποία απαιτεί περαι- πάντα σε προσωπικό επί-
πεδο.
η παρατήρηση ανοίγει µια σειρά από ερευνητικά ερωτήµατα
τέρω έρευνα και επιβεβαιώνει την ανάγκη εκπαίδευσης των νέων να αναγνωρίζουν τη
σχετικά µε τη σχέση µεταξύ της ρητορικής µίσους εκτός σύν-
δεσης και της διαδικτυακής ρητορικής µίσους που θα είναι ρητορική µίσους. Αλλά πιθανώς η πιο ενδιαφέρουσα σύγκλιση αφορά τους τρόπους που
σε θέση να αντιµετωπίσουν µεθοδολογικά και εµπειρικά τις
επιλέγουν οι έφηβοι για να αντιµετωπίσουν τη ρητορική µίσους. Τόσο στην έρευνά µας
συµφραζόµενες ρίζες του HSO. όσο και στο HCSI, ένα σηµαντικό ποσοστό ερωτηθέντων/εισων, 1 στους 3 στην έρευνα HCSI
και 1 στους 4 στην τρέχουσα έρευνα, απάντησαν ότι η αντίδρασή τους σε πραγµατικά πε-
Επιπλέον, προσπαθώντας να συσχετίσουµε τα αποτελέσµατα
της έρευνάς µας µε µελέτες που αφορούν διαφορετικά εθνικά
ριστατικά ρητορικής µίσους ήταν να µην κάνουν τίποτα. Από την άλλη πλευρά, µια πρα-
περιβάλλοντα, παρατηρούµε ότι στο ζήτηµα της επικράτη- κτική ανταπόκρισης που φαίνεται να είναι αρκετά συνηθισµένη, που συναντάµε και στις
σης της ρητορικής µίσους τα ποσοστά κυµαίνονται εκτενώς.
δύο έρευνες, µπλοκάρει τον δράστη χωρίς να αναζητήσει περαιτέρω υποστήριξη στη
Σε µια πρόσφατη µελέτη ανασκόπησης 18 µελετών σχετικά
σχολική κοινότητα. Το ίδιο µοτίβο τονίζεται στην έρευνα SELMA [4], επισηµαίνοντας ότι
µε τη ρητορική µίσους µεταξύ των εφήβων, οι Kansok- η πιο συχνά αναφερόµενη στάση ήταν η παθητικότητα. Έτσι, φαίνεται να υπάρχει µια
Dusche et al. ανακάλυψε ότι όσον αφορά τη διαδικτυακή
τάση «οµαλοποίησης» της ρητορικής µίσους ως προσωπική ατυχία για την οποία το άτοµο
ρητορική µίσους, η επικράτηση κυµαινόταν από 31% στην Ιν- δεν µπορεί και δεν πρόκειται να κάνει τίποτα.
δία έως 68,5% στην Ισπανία [3, 7]. Παρατηρούµε ότι τα δεδο-
µένα µας (44%) βρίσκονται λίγο πολύ στη µέση. Τέτοιες δια-
φορές σχετίζονται µε θεσµικές και κοινωνικές διαφορές µε- ∆ιαφοροποίηση µε τον εκφοβισµό
ταξύ των εθνικών πλαισίων, αλλά θα πρέπει επίσης να εν-
σωµατωθούν σε σχέση µε τους ορισµούς και τις αξιολογή- Ένα ενδιαφέρον σηµείο µπορεί να τεθεί σχετικά µε τον ορισµό και την έννοια της ρητορικής µίσους και τη διαφοροποίησή
σεις της έρευνας. Επιπλέον, οι συχνότητες έκθεσης της ρη-
τορικής µίσους ήταν σε όλες τις µελέτες που εξετάστηκαν
ως σηµαντικά υψηλότερες από αυτές που σχετίζονται µε τη της από τον εκφοβισµό. Αρκετές µελέτες [8] αναγνωρίζουν ότι υπάρχει µερική επικάλυψη µεταξύ των δύο φαινοµένων. Στην
πραγµατικότητα, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου κριτήρια που να χρησιµοποιούνται για τη διάκριση µεταξύ ρητορικής µί-
θυµατοποίηση και τη διάπραξη. Αυτό συµβαίνει και στην
σους και εκφοβισµού [3]. Έτσι, φαίνεται ότι τα ευρήµατα της µελέτης µας σχετικά µε τη συσχέτιση των δύο αντικατοπτρί-
έρευνά µας, αν και το ποσοστό όσων θεωρούν ότι έχουν ανα-
λάβει το ρόλο του δράστη είναι σχετικά υψηλότερο από ό,τι ζουν µια συσχέτιση που συµβαίνει και σε θεωρητικό επίπεδο. Αυτή η παρατήρηση δείχνει τη δυσκολία να γίνει διάκριση
µεταξύ συµπεριφορών που «µοιάζουν» και «αισθάνονται» το ίδιο. Η κατανόησή µας, που υποστηρίζεται από τα ευρήµατα
στις περισσότερες έρευνες που αναθεωρήθηκαν [3]. Ένα
της έρευνάς µας, είναι ότι και τα δύο αποτελούν περιστατικά ενός συνεχούς που θα πρέπει να αξιολογηθεί µε βάση τα συµ-
στοιχείο που προφανώς χρήζει περαιτέρω έρευνας. φραζόµενα, υπονοώντας ότι στους εφηβικούς µικρόκοσµους µπορεί εύκολα να υπάρξει µια µετατόπιση από το ένα στο άλλο.