Page 14 - MARCH-APRIL-2024

14 Φάκελος: Ερευνητική Οµάδα
Η διαδικτυακή ρητορική
µίσους στο Ελληνικό πλαίσιο
Γράφουν οι:
Κωνσταντίνος Μάντζος, Κοι-
νωνικός Ανθρωπολόγος, Επι-
στηµονικός συνεργάτης ΚΕΘΕΑ, τη συµµετοχή των νέων στη ρητορική µίσους.
Ερευνητική οµάδα DAISSy ΕΑΠ
Ασπασία Θεοδοσίου, Κοινω-
νική Ανθρωπολόγος, Αναπλ.
Καθηγήτρια Παν. Ιωαννίνων,
Ερευνητική οµάδα DAISSy ΕΑΠ
Κωνσταντίνος Πότσης, ∆ιαχει- απαντήσεις του εφηβικού πληθυσµού που αποτελούνταν από 445 µαθητές/τριες (14 έως
ριστής έργων, Ερευνητική
οµάδα DAISSy ΕΑΠ
Αχιλλέας Καµέας, Καθηγητής
ΕΑΠ, ∆ιευθυντής DAISSy
ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2024
όσο η επιστηµονική όσο και η πολιτική εργασία γύρω από τη ρητορική µίσους και τη ρητορική
µίσους στο ∆ιαδίκτυο (HSO), έχουν αναγνωρίσει τη σηµασία της καλύτερης κατανόησης των
φαινοµένων, αλλά έχουν την τάση να δίνουν προτεραιότητα στις επιταγές για τον εντοπι-
σµό, τον περιορισµό και ακόµη και την τιµωρία τους. Αυτή η τάση έχει διευκολυνθεί πε-
ραιτέρω από την αυξανόµενη διαθεσιµότητα εργαλείων ικανών να επεξεργάζονται και
να αναλύουν αλγοριθµικά µεγάλες ποσότητες κειµένου. Ωστόσο, η έρευνα στην Ελλάδα
τείνει να επικεντρωθεί στη ρητορική µίσους στο ∆ιαδίκτυο ως φαινόµενο που σχε-
Ττίζεται µε τον πολιτικό λόγο, αγνοώντας κυρίως τη διαφοροποίηση των τρόπων εν-
νοιολόγησής της µεταξύ διαφορετικών ηλικιακών κατηγοριών. Επιπλέον, παρά τον κυρίαρχο
ρόλο που διαδραµατίζει η διαδικτυακή επικοινωνία µεταξύ των εφήβων, λίγα είναι γνωστά για
Με βάση δεδοµένα που συλλέχθηκαν µέσω ενός ∆ιαδικτυακού Εργαλείου Αυτοαξιολόγησης
Ρητορικής Μίσους (HS-SAT) που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έργου LEAD On-
line θα αναλύσουµε τις απαντήσεις περίπου 500 µαθητών των Ιωαννίνων. Το πρωταρχικό µας
µέληµα έγκειται στην προσπάθεια να εγείρουµε ερωτήµατα σχετικά µε τους τρόπους µε τους
οποίους η HSO λαµβάνει συγκεκριµένες ηλικιακές µορφές σε ένα συγκεκριµένο κοινω-
νικο-πολιτιστικό περιβάλλον, ανοίγοντας έτσι σε παρεµβάσεις που θα λαµβάνουν υπόψη
τη σηµασία της εφηβείας σε τοπικό επίπεδο. Στην ανάλυσή µας θα επικεντρωθούµε στις
19 ετών), εκ των οποίων το 48,3% ήταν γυναίκες και το 47% άνδρες, ενώ ένα 4,27% ανέφερε
µη δυαδικό φύλο. Αρχικά θα αναλύσουµε τις απαντήσεις τους ανά θεµατική περιοχή και
κατά συνέπεια θα τις συγκρίνουµε µε σχετικά αποτελέσµατα από άλλες σχετικές εθνικές
και διακρατικές µελέτες.
Η πρώτη θεµατική περιοχή αφορούσε τη σχέση της ρητορικής µίσους µε την ελευθερία του
λόγου. Σε αυτή την ενότητα, οι ερωτηθέντες/εισες κλήθηκαν να προβληµατιστούν σχετικά
µε ζητήµατα που αφορούν τις συνθήκες ελευθερίας του λόγου, δεδοµένης της άρρηκτης
σχέσης της µε τη ρητορική µίσους. Σε αυτό το πλαίσιο, η κύρια άποψη που εκφράστηκε
ήταν ότι θα έπρεπε να ρυθµιστούν οι αρνητικοί χαρακτηρισµοί και οι βρωµιές που αφορούν
συγκεκριµένες οµάδες ανθρώπων στο δηµόσιο λόγο. Μάλιστα, 7 στους 10 ερωτηθέντες εξέ-
φρασαν την άποψη ότι δεν πρέπει να επιτρέπεται στα ΜΜΕ να στιγµατίζουν συγκεκριµένες οµά-
δες ανθρώπων.
Η δεύτερη θεµατική περιοχή επικεντρώθηκε στις έννοιες της ρητορικής µίσους και της ρητο-
ρικής µίσους στο διαδίκτυο. Σχεδόν οι µισοί από τους/τις ερωτηθέντες/εισες εξέφρασαν µια
ασαφή ιδέα για το τι συνιστά ρητορική µίσους. Αυτή η ασάφεια εκφράστηκε περαιτέρω στις προ-
σπάθειές τους να ορίσουν τη ρητορική µίσους στο διαδίκτυο, συχνά συγχέοντάς την µε εκφοβισµό.
Αυτοί οι ορισµοί φαίνεται να διευρύνουν υπερβολικά το χυδαίο περιεχόµενο των σχολίων στο δια-
δίκτυο, χωρίς να το συσχετίζουν απαραίτητα µε συγκεκριµένες οµάδες ή ιδεολογίες. Μερικά πα-
ραδείγµατα τέτοιων ορισµών που παρέχονται από τους ερωτηθέντες µας είναι:
• «Ρητορική µίσους είναι η έκφραση γνώµης µε περιεχόµενο µίσους για ένα άτοµο»
• «Κατά τη γνώµη µου η ρητορική µίσους είναι διαδικτυακός εκφοβισµός... Πρέπει να αντιµε- To 34% των εφήβων έχουν
τωπίσουµε µε κάποιο τρόπο αυτό το πρόβληµα γιατί όποιο παιδί τα παθαίνει όλα αυτά ξέρει πραγ- χρησιµοποιήσει ρητορική
µατικά πώς είναι το άγχος......... ο καθένας είναι υποχρεωµένος να κάνει κάτι» µίσους στο διαδίκτυο
• «Η ρητορική µίσους είναι η έκφραση χυδαίων σχολίων και ειδικότερα η ρητορική µίσους στο
διαδίκτυο ορίζεται ως η έκφραση σχολίων µίσους και προσβλητικών στο διαδίκτυο» ίναι αρκετά ενδιαφέρον ότι ένα σχετικά υψηλό ποσοστό
• «Ρητορική µίσους είναι όταν οι άνθρωποι δεν µπορούν να δεχτούν ορισµένα άτοµα και τους Εεφήβων (34%), αφού τους παρουσιάστηκε ο ορισµός
κοροϊδεύουν σε σηµείο που τα άτοµα που υφίστανται εκφοβισµό αναστατώνονται. Αυτή η δρα- της ρητορικής µίσους από το Συµβούλιο της Ευρώπης,
αντιλήφθηκαν ότι οι ίδιοι/ες έχουν χρησιµοποιήσει ρητορική
στηριότητα µπορεί επίσης να γίνει µέσω του ∆ιαδικτύου» µίσους στο διαδίκτυο. Επιπλέον, υπήρξε σχετικά υψηλή
• «Είναι εκφοβισµός, αλλά πίσω από µια οθόνη που είναι ένας ξένος δεν γνωρίζουµε». κρίθηκε, σχεδόν οµόφωνα, απαράδεκτη. Ωστόσο, το ένα
συµφωνία σχετικά µε την ευκολία που παρέχουν τα
διαδικτυακά µέσα ενηµέρωσης στην έκφραση µίσους και
υποτιµητικών σχολίων . Ταυτόχρονα, µια τέτοια συµπεριφορά
τρίτο των ερωτηθέντων πρότεινε ότι ο τρόπος µε τον οποίο
εκφράζεται κάποιος στο διαδίκτυο είναι θέµα ατοµικής
επιλογής και δεν σχετίζεται µε την πολιτική της κοινωνίας
γενικότερα. Η ασάφεια που εκφράζεται σε αυτές τις
απόψεις φαίνεται να σχετίζεται µε τη γενική ασάφεια του
τι συνιστά ρητορική µίσους.
Η τρίτη θεµατική περιοχή αφορούσε τα πιθανά θύµατα
και δράστες της διαδικτυακής ρητορικής µίσους. Οι απόψεις
των ερωτηθέντων για αυτό το θέµα ήταν ταυτόχρονες µε
τη σχετική βιβλιογραφία που απαριθµούσε ως
καθοριστικούς παράγοντες το φύλο, την εθνικότητα, τον
σεξουαλικό προσανατολισµό και τη φυσική εµφάνιση.
Έτσι, γυναίκες, Ροµά, άτοµα LGBTQI+, µετανάστες και
πρόσφυγες, άτοµα µε ειδικές ανάγκες παρουσιάζονται
ως τα πιο πιθανά θύµατα της ρητορικής µίσους. Από την
άλλη, όσοι/ες θεωρούνται ότι βρίσκονται στην άλλη πλευρά
της ρητορικής µίσους, οι δράστες, καταλαµβάνουν θέσεις
εξουσίας όπως πολιτικοί ή κληρικοί της ορθόδοξης
εκκλησίας. Ωστόσο, η κυρίαρχη απάντηση για το ποιος
µπορεί να είναι ο δράστης είναι κυριολεκτικά οποιοσδήποτε.
Έτσι, εάν η αναφορά σε συγκεκριµένες οµάδες ως πιθανά
θύµατα σκιαγραφεί την αντίληψη των ερωτηθέντων σχετικά
µε το τι συνιστά ευαλωτότητα, θεωρώντας τον/την απλό/η
πολίτη ως τον πιο πιθανό δράστη µας δίνει µια ένδειξη
για το πώς συλλαµβάνονται οι σχέσεις εξουσίας µεταξύ
αυτής της οµάδας εφήβων.